Palinodia. Ode 16.

Veniam petit a puella, quam iambis laeserat.

COMMENTARII.

[2] Quem criminosis cunque] quencunque. sic epist. i. ad Maecenat. Quo me cunque rapit tempestas, [Epist., I, 1, 15] &c. & sup. Od. ix. Quem fors dierum cunque dabit. [Carm., I, 9, 14]

[3] iambis] quos in te scripsi, & edidi.

[5] Non Dindymene] Cum studeat Horatius Tindaridem offensam uersibus maledicis, sibi placare : primum permittit ei, ut uersus de medio tollat, siue exurere uelit, siue in mare deiicere : Deinde quia uult uideri iratus scripsisse, ostendit quanta sit irae uis, quippe quae uehementius commoueat hominum animos, quam Cybele, Apollo, Liber mentem sacerdotum : inter fratres implacabiles inimicitias concitet, urbes funditus euertat. Postremo fatetur se ira impulsum uersus olim iambicos scripsisse, cum iuuenis esset : sed nunc aetatis maturitate mitigatum esse.

[5] Dindymene] Cybele, Rhea. Dindymene autem a Dindymis monte Phrygiae : ut Berecynthia a Berecyntho, Pessinuntia a Pessinunte. Bonam Deam Romani appellabant, cuius sacra oculis uiri ne imprudentis quidem aspici faserat. uide Catulli Galliambum.

[5] adytis] remotis & occultis templi, ut interpretatur Caesar lib. 3. de bello ciuili, his uerbis. Pergamique in occultis ac remotis templi, quo praeter sacerdotes adire fas non est, quae Graeci ἄδυτα appellant, tympana sonuerunt. ἄδυτον (inquit Hesychius) σπήλαιον, ἢ τὸ ἀπόκρυφον μέρος τοῦ ἱεροῦ . Id est, adytum est spelunca, aut intima, & abstrusa pars templi.

[6] Mentem sacerdotum] sic Virgilius Aen. vi. mentem Sybillae ab Apolline concitatam describit. Non comtae mansere comae, sed pectus anhelum, Et rabie ferae corda tument, [Aen., VI, 48] &c. M. Tullius hanc concitationem mentis a quadam ui & potestate terrae effici solitam esse putat. sic enim scribit de diuinat. lib. 1. Potest autem uis illa terrae, quae mentem Pythiae diuino affatu concitabat, euanuisse uetustate. [Diuin., I, 19]

[6] incola Pythius] interpres Pindari Pythia scribit a loco esse appellata : loco autem nomen fuisse Pytho. Iam Pytho tradit interpres Homeri fuisse urbem Phocidis. Homerus Ὀδυσσ. Θ. Πυθοῖ ἐν ἠγαθέῃ, ὅθ’ ὑπέρβη λάϊνον οὐδὸν χρησόμενος. [Od., VIII, 80] Incola igitur Pythius intelligitur Apollo, quod Pytho, uel Pythona incolit, urbem sibi sacram. Est autem dicta uel ἀπὸ τοῦ πυνθάνεσθαι. quod est sciscitari, quaerere : uel ab eo, quod oraculi custos draco ab Apolline sagittis confixus ibidem computruerit, quod Graeci dicunt πύθεσθαι. lege quae scripsimus ad illum locum, qui Pythia cantat, in epistola de Arte poet. ad Pisones.

[7] Non Liber aeque] iram Bacchi senserunt Pentheus & Lycurgus. sentiunt eius sacerdotes maenades : experti sunt denique & Centauri. Virgilius Georg. ii. Bacchus & ad culpam causas dedit, ille furentes Centauros lecho domuit [p. 78] Rhaetumque, Pholumque, Et magno Hylaeum Lapythis cratere minantem.

[8] Corybantes] Corybantes, Rheae sacerdotes ἀπὸ τοῦ κρύβειν dicti, propterea, quod cum Rhea partum, partusque dolores Saturnum filios suos deuorare solitum celare uellet, eos ad eam rem administros, & adiutores adhibebat : illi autem tympanorum pulsu, cymbalorum sonitu, cornuum, & tibiarum cantu partim Saturnum terrebant, partim Iouis uagientis, & Rheae parturientis uocem auertebant. quod declarat & Callimachus hymno in Iouem. οὖλα δὲ Κουρητές γε περὶ πρύλιν ὠρχήσαντο τεύχεα πεπλήγοντες, ἵνα Κρόνος οὔασιν ἠχὴν Ἀσπίδος εἰσαΐοι καὶ μή σεο κουρίζοντος. [Hymn., 1, 52] Et Lucretius lib. 2. Hic armata manus (Curetas nomine Graii Quos memorant Phrygios) inter se forte caterua Ludunt, in numerumque exultant sanguine laeti, Terrificas capitum quatientes numine cristas, Dictaos referunt Curetas : qui Iouis illum Vagitum in Creta quondam occultasse feruntur, Cum pueri circum puerum pernice choreae Armati in numerum starent : pernice chorea Armati in numerum pulsarent aeribus aera, Ne Saturnus eum malis mandaret adeptus, Aeternumque daret matri sub pectore uulnus. [Nat. Rer., II, 629] Lege & Strabonem lib. 10. ubi multa de Curetibus, quos eosdem esse, atque Corybantas, ait. Idem Strabo eodem libro principium cuiusdam dithyrambi Pindarici profert, in quo Pindarus ritus sacrorum Bacchi apud Graecos, & ceremonias sacrorum matris Deorum, quae fiunt apud Phryges, communione quadam omnium rerum & similitudine inter se coniungere uidetur : quod item facit Horatius Od. xviii. huius lib. Saeua tene cum Berecynthio Cornu tympana. [Carm., I, 18, 13] Virgilius Aen. iii. Hinc mater cultrix Cybeli, Corybantiaque aera. [Aen., III, 111] a Corybantibus manauit apud Graecos uerbum κορυβαντιᾷν quod ualet Corybantum more insanire ac surere, diuino quodam spiritu afflari. Plato in Symposio : ἐγὼ γ’ οὖν ὦ ἄνδρες εἰ μὴ ἔμελλον κομιδῇ δόξειν μεθύειν, εἶπον ὀμώσας ἂν ὑμῖν οἷα δὴ πέπονθα αὐτὸς ὑπὸ τῶν τούτου λόγων, καὶ πάσχω ἔτι καὶ νυνί. ὅταν γὰρ ἀκούω, πολύ μοι μᾶλλον, ἢ τῶν κορυβαντιώντων, ἥ, τε καρδία πηδᾷ καὶ δάκρυα ἐκχεῖται ὑπὸ τῶν λόγων τῶν τούτου [Symp., 215d] & in Ione : καὶ οἱ μελοποιοὶ οἱ ἀγαθοὶ ὡσαύτως, ὥσπερ οἱ κορυβαντιῶντες, οὐκ ἔμφρονες ὄντες ὀρχοῦνται. [Ion, 533e] & ibid. οὐ γὰρ τέχνῃ, οὐδ’ ἐπιστήμῃ περὶ Ὁμήρου λέγεις ἃ λέγεις, ἀλλὰ θείᾳ μοίρᾳ καὶ κατοκωχῇ, ὥσπερ οἱ κορυβαντιῶντες ἐκείνου μόνου αἰσθάνονται τοῦ μέλους ὀξέως ὃ ἂν ᾖ τοῦ θεοῦ ἐξ ὅτου ἂν κατέχωνται. [Ion, 536c]

[10] quas neque Noricus Deterret ensis] significat eum, qui iratus est, neque enses, neque ullum denique periculum, aut cruciatum extimescere. Itaque recte Ennius iram principium insaniae esse dixit. & Pindarus ὀλυμπ. Ἔιδ.ζ. αἱ δὲ φρενῶν ταραχαὶ παρέπλαξαν καὶ σοφόν. [Olymp., 7, 30] Et Euripides In Med. θυμὸς δὲ κρείσσων τῶν ἐμῶν βουλευμάτων : Ὅσπερ μεγίστων αἴτιος βροτοῖς κακῶν. [Med., 1079] Noricus ensis a Noricis appellatus. sic Od. xvii. epod. ense pectus Norico recludere. [Epod., 17, 71]

[13] Fertur Prometheus] haec de particulis undique decerptis, & defectis, hominique illi primo adiunctis, aptissime & elegantissime ab Horatio sunt excogitata. nullus enim alius horum auctor extat, quod sciam : nisi quis haec ad fabulam illam Platonicam referat, quae est in Protagora : ubi scribit cum Epimetheus in fingendis animantibus rationis expertibus omnes naturae facultates consumsisset, & ita cum genus humanum fingendum esset, nihil unde instrueretur, atque ornatetur, superaret : Prometheum coactum [p. 79] esse sapientiam artificialem a Minerua, ignem a Vulcano suffurari : Mercurium postea Iouis mandatu iustitiam & pudorem hominibus impertisse, ut ciuilem inter se societatem colere possent. huic igitur fabulae haec addit de suo Horatius. Ac fuit Prometheus Iapeti & Clymenae filius, ut scribit Hesiodus in Theogon. uide sup. Od. iii. [Carm., I, 3, 25] Faciunt autem Prometheum poetae prouidum, sagacem, ac sapientem, idque a Theophrasto scriptum esse refert interpres Apollonii lib. 2. argonaut. itaque & nomen ἀπὸ τοῦ προμαθεῖν, uel ἀπό τοῦ προμηθεῖσθα consecutus est : contra Epimetheum eius fratrem, imprudentem, atque insipientem, & malo demum accepto, atque ex rerum euentu, quid expediret, quid non, intelligentem.

[13] principi] primo. sic Od. ult. lib. 3. [Carm., III, 30, 13] Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos. Sic Caesar lib. 1. de bello Gall. cuius legationis Numeius, & Verodoctius principem locum obtinebant : idem ibid. ea pars princeps poenas persoluit.

[15] Insani leonis] iracundi, rabidi. tralatio est a ratione praeditis. Lucretius lib. 3. de leonibus. Sed calidi plus est illis, quibus acria corda, Iracundaque mens facile efferuescit in ira : Quo genere in primis uis est uiolenta leonum, Pectora qui fremitu rumpunt plerunque gementes, Nec capere irarum stuctus in pectore possunt.

[16] stomacho] hinc stomachum facere, & stomachari dicunt Latini, pro eo, quod est, iram commouere, & irasci.

[17] Irae Thyesten] quanuis haec sint omnibus nota ex tragicis poetis : tamen M. Tullium ad hunc locum explicandum adhibeamus. sic igitur ille Tuscul. iiii. Ira uero quandiu perturbat animum, dubitationem insaniae non habet : cuius impulsu existit etiam inter fratres tale iurgium. quis te homo superauit unquam gentium impudentia ? Quis autem malitia te ? nosti quae sequuntur. alternis enim uersibus intorquentur inter fratres grauissimae contumeliae, ut facile appareat Atrei filios esse, eius, qui meditatur poenam in fratrem nouam. Maior mihi moles, maius miscendum malum, Qui illius acerbum cor contundam, & comprimam. Quae igitur hae erunt moles ? Audi Thyesten ipsum. impius Hortatur frater, ut meos malis miser Mandem natos : eorum apponit uiscera. Quid est enim quo non progrediatur ira ? eodem, quo furor, [Tusc., IV, 36] &c. ubi uulgo mendose legitur manderem. eadem fere reperiuntur in tertio lib. de orat. ad Quintum Fratrem.

[18] ultimae Stetere causae] ultimae causae sunt, quibus nullae aliae sunt propinquiores. uerbum stetere autem significat eas esse certas, fixas, & paene necessarias : uel ultimas causas eadem ratione dixit, qua supplicium ultimum, seu extremum dicimus, ut ultimas intelligamus causas, quae exitum habeant, quae non sint inanes. sic Liuius lib. 7. ea ultima fuit causa, cum multa ante querimoniae ultro citroque iactatae essent. cur per feciales rebus repetitis bellum Tiburti populo indiceretur. [Hist., VII, 9]

[20] imprimeretque muris] Caius iurisconsultus in pandectis iuris ciuilis tit. de usufructu. ait Carthagini euersae aratrum impressum esse. ex eoque probare, & colligere solent iurisconsulti tum demum urbem aliquam esse desiisse atque interiisse, cum in ea aratrum circunductum sit. Ad hanc rem pertinet locus ille M. Tullii Philipp. i. ut uexillum uideres, ut aratrum circumduceres cuius quidem uomere portam Capuae paene perstrinxisti, ut florentis Coloniae territorium minueretur.

[p. 80]

[21] insolens] uictoria elatus. ut Od. xvi. epod. ossa Quirini (Nefas uidere) dissipabit insolens. [Epod., 16, 14]

[22] Compesce mentem] animum. ut epist. ad Lollium lib. 1. [Epist., I, 2, 63] animum rege, qui nisi paret, Imperat, hunc frenis, hunc tu compesce catena.

[22] me quoque pectoris] utitur excusatione aetatis, & perturbationis animi, quod in eam olim scripserit iambos.

[25] nunc ego mitibus Mutare] studeo tristem atque acerbam naturam meam lenire ac mitigare. studeo tristia relinquere, mitia autem persequi, atque amplecti. haec enim uerbi mutare . uis est interdum. ut Od. xix. huius libri . Socraticam & domum Mutare loricis Iberis Pollicitus meliora tendis. [Carm., I, 29, 15] & epist. ad Maecenatem ii. lib. 1. nec Ocia diuitiis Arabum liberrima muto. [Epist., I, 7, 36] sic Sallustius Nemo nisi uictor pace bellum mutauit. [Con. Cat., 58] & Propertius lib. 3. Durus, qui potuit lucro mutare puellam. [Eleg., III, 20, 30] contra Od. xxxiiii. huius libri . Valet ima summis Mutare. [Carm., I, 34, 12] & Od. i. epod. Pecusue Calabris ante sidus feruidum Lucana mutet pascuis. [Epod., 1, 27] Sic Od. xiii. lib. 2. Num tu, quae tenuit diues Achaemenes, Permutare uelis crine Licinniae ? [Carm., II, 13, 21] Od. i. lib. 3. Cur ualle permutem Sabina Diuitias operosiores ? [Carm., III, 1, 47] & Od. ix. epod. Punico Lugubre mutauit sagum. [Epod., 9, 27] & Ode proxima. Velox amoenum saepe Lucretilem Mutat Lycaeo Faunus. Sciendum est autem ueteres mutandi uerbo usos esse pro eo, quod est, emere aut uendere. ut Saty. iiii. lib. 1. Hic mutat merces surgente a sole ad eum, quo uespertina tepet regio. [Serm., I, 4, 29] cui simile est illud Virgilii Pollione : nec nautica pinus Mutabit merces : omnis feret omnia tellus. [Buc., 4, 38] & Georg. iii. quanuis Milesia magno uellera mutentur Tyrios incocta rubores. & Horatius Serm. lib. 2. Saty. vii. an hic peccat, sub noctem qui puer uuam Furtiua mutat strigili, [Serm., II, 7, 109] id est, emit. sed illud quod est in principio primi libri Georg. uestro si munere tellus Chaoniam pingui glandem mutauit arista, simile est huic loco Horatiano. Catullus quoque mutari, uidetur dixisse pro emi, in Asinium : crede Pollioni Fratri, qui tua furta uel talento Mutari uelit. [Carm., 12, 6] Neque uero fit hoc temere. ueteres enim uenditione & emtione non utebantur, sed permutatione : in qua res pro re, non pretium dabatur, qua de re lege Aristotelis lib. 5. de moribus, & pandectas iuris ciuilis tit. de rerum permutatione. M. Tullius quoque (ut redeam ad id quod initio dicebam) commutandi uerbum in utranque partem usurpauit. ut pro Sextio. ut cum patriae caritate constantiae gloriam commutaret, [Sext., 16] id est, ut patriae caritati constantiae gloriam anteponeret : & in Cluentiana. Qui fidem suam ad perniciem innocentis pecunia commutarunt. id est, qui sidem suam pecunia uendiderunt. quod Graeci dicunt ἀντικατηλλάξαντο, uel κατηλλάξαντο . Ex his, quid sit apud M. Tullium permutare pecuniam, & pecuniae permutatio, intelligere licet. qua de re tamen dicemus alio loco .

[27] dum mihi Fias recantatis amica] id est, usque eo dum & ego stilo uerso, iisque maledictis, que in te conieci, obliteratis, ac tuis laudibus scriptis, tecum in gratiam redeam, & tu placata me tua a me alienatione exanimatum, recrees, & in spem erigas meliorem.

[28] animumque reddas] sic loquitur Terentius Andr. reddidisti animum. [Andr., 333]