Qveritvr bellorvm civilivm nvllvm esse finem. Ode 16.

[p. 465]

COMMENTARII.

[1] Altera iam teritur bellis] aetas triginta annorum spatium continet, ut supra admonui ad Od. x. lib. 2. [Ad Carm., II, 9, 13] Prior igitur aetas bellis ciuilibus uexata, ea est, quae intra Syllae & Sulpicii, Octauii & cinnae, Marii & Syllae, Pompeii & caesaris tempora uertitur. M. Tullius epist. lib. 4. ad M. Marcellum Omnia sunt misera in bellis ciuilibus, quae maiores nostri ne ne semel quidem : nostra aetas saepe iam sensit. [Fam., IV, 9] Idem Philipp. viii. Sylla cum Sulpicio de iure legum, quas per uim latas [p. 467] Sylla dicebat, contendit : Cinna cum Octauio de nouorum ciuium suffragiis : rursus cum Mario, & carbone Sylla, ne dominarentur indigni, & ut clarissimorum hominum crudelissimam puniretur necem. De proximo bello ciuili non libet dicere : ignoro causam : detestor exitum. Hoc bellum quintum ciuile geritur, atque omnia in nostram aetatem inciderunt.

[2] Suis & ipsa Roma uiribus] sic sup. Od. vii. ut sua Vrbs haec periret dextera [Epod., 7, 9] .

[3] Marsi] a quibus Marsicum bellum appellatum, quorum dux Propedius, ut sup. annotauimus ex Strabone ad Od. xiiii. lib. 3. [Ad Carm., III, 14, 18]

[4] Porsenae manus] Porsena dux Etruscorum, de quo uide T. Liuium lib. 2. annalium.

[5] Aemula nec uirtus Capuae] M. Tullius in ea orat. quam habuit in senatu de lege agr. contra Rull. sic ait. Maiores nostri Capua magistratus, senatum, consilium commune, omnia denique insignia Reip. sustulerunt : neque aliud quicquam, nisi inane nomen Capuae reliquerunt, non crudelitate (quid enim illis fuit clementius, qui etiam externis hostibus uictis sua saepissime reddiderunt ?) sed consilio, quod uidebant, si quod Reip. uestigium illis moenibus contineretur, urbem ipsam imperio domicilium praebere posse. [Rull., I, 6] Idem in ea, quam habuit ad populum contra eundem, dicit populum Romanum tres solum urbes in terris omnibus, Carthaginem, Corinthum, Capuam statuisse posse imperii grauitatem, ac nomen sustinere. Deleta Carthago est (inquit) &c. De Capua multum est, & diu consultatum. Extant litterae, Quirites, publicae : sunt S.C. complura .

[5] Spartacus] de Spartaco seruorum duce, & bello seruili ab eo conflato, diximus supra ad Od. xiiii. lib. 3. [Ad Carm., III, 14, 19]

[6] Nouisque rebus infidelis] Caesar commentar. de bello Gallico lib. 3. & 4. scribit omnes Gallos rebus nouis studere, & ad bellum celeriter, mobiliterque excitari. Potest igitur fieri, ut Horatius hoc loco nomine Allobrogum, qui Ciceronis, & caesaris aetate fuerunt pacati, ceteros Gallos significet, qui Romanorum imperium non aequo admodum animo perferebant. Quanquam mihi fit uerisimilius Allobrogum nomine, Allobroges ipsos, non alios Gallos, intelligi. Neque me mouebit, quod obiicit Glareanus , Allobroges in coniuratione illa Catilinaria, populi Romani maiestatem conseruare, quam coniuratorum consiliis assentiri, & fauere maluisse : neque usquam alibi alienos a populo Romano animos habuisse : quare non facile explicati posse, quamobrem nunc eos dicat Horatius infideles : sed haec (ut dixi) non me mouent. Non enim, si nihil moliti sunt aduersus populum Romanum continuo sequitur, metuendum non fuisse, ne facerent. Praeterea infideles non hi solum appellantur, qui fidem non seruant : quales sunt perfidi : sed & ii, quibus tuto non creditur, & qui data occasione libenter, & cupide sint nocituri, fidemque uiolaturi. Itaque M. Tullius Catil. tertia, hanc Allobrogum in rebus tam turbulentis, & periculosis quietem, atque hoc ocium, non eorum erga populum Romanum caritati, aut fidei, aut constantiae tribuendum esse censet : sed Deorum in populum Romanum beneuolentiae, ac benignitati. sic enim scribit eo loco. Iam uero illa Allobrogum sollicitatio Lentulo, ceterisque domesticis hostibus, tanta res, tam dementer credita & ignotis, & [p. 468] barbaris, commissaeque litterae nunquam essent profecto, nisi a Diis immortalibus huic tantae audaciae consilium esset ereptum. Praeterea constat ex oratione M. Tullii de prouinc. cons. Allobroges non perpetuo in officio, neque in fide erga populum Romanum mansisse, his uerbis. Modo C. Pontinius fortissimus uir ortum repente bellum Allobrogium, atque hac scelerata coniuratione excitatum, praeliis fregit, eosque domuit, qui lacessierant. [Prov. Cons., 13] Postremo in oratione pro M. Fonteio, Belgarum, & Allobrogium infidelitatem diserte notat idem Cicero his uerbis. quibus neque propter iracundiam, fidem : neque propter infidelitatem, honorem habere debetis. [Font., 6] Nam hos significari declarant ea, quae tribus pagellis post sequuntur. Vos Belgarum, atque Allobrogum testimoniis non credere timetis ? quidam uir doctus hunc locum ita uidetur intelligere, ut Allobroges eo dixerit Horatius infideles nouis rebus, quia se praebuerint in eos infideles, qui nouis rebus studerent, nempe in coniuratos, haec enim illius uerba sunt in commentariis eius in Catilinariam tertiam. sed illi cum simularent se ei consilio fauere, totam rem tamen ad Q. Fabium Sangam detulerunt. unde dictum est ab Horatio. Nouisque rebus infidelis Allobrox . Mihi autem haec sententia probari nullo modo potest. Nam cum Horatius Allobroges hic cum Marsis illis, qui bellum Marsicum excitarunt, cum Porsena, cum Capua, Spartaco, Germanis, Annibale numeret, qui fuerunt hostes populi Romani perspicueque hoc dicat Horatius, Romam, quae hostibus externis restiterit, aut quae ab hostibus externis labefactari non potuerit, a ciuibus euerti : pugnantia loqueretur, si hunc sensum probaremus. Multa in Allobroges M. Tullius pro Fonteio. Sed dici potest, eum inseruire causae.

[7] Nec fera caerulea, &c.] caerulea iuuentute. Sed cur caeruleam appellat ? an quod se Germani caeruleo colore inficiunt, ut formidolosiores sint in praeliis ? quod quidem de Germanis a quoquam memoriae proditum esse non memini. At de Britannis sic Caesar lib. 5. Omnes uero se Britanni glasto inficiunt, quod caeruleum efficit colorem, atque hoc horridiore sunt in pugna aspectu . Item Propertius lib. 2. Nunc etiam infectos demens imitare Britannos, Ludis & externo tincta nitore caput. [Eleg., II, 18, 23] an quod Germani fere omnes caeruleis sunt oculis ? quae ratio probabilior est. nam etiam hoc traditum est a Cornelio Tacito.

[8] Parentibusque abominatus Annibal] eorum parentibus, qui bellis Punicis in praeliis caesi sunt. ut sup. Od. 1. lib. 1. bellaque matribus Detestata [Carm., I, 1, 25] . abominatus igitur παθητικόν.

[9] Impia perdemus] nos impii, qui huius aetatis sumus, Romam perdemus, quam tot hostes uiolare non potuerunt.

[9] deuoti sanguinis] quorum sanguis Diis, uel morti uidetur esse deuotus ad expianda maiorum nostrorum scelera. uide sup. Od. iiii. lib. 3. [Carm., III, 4, 27] de uoce, deuotus .

[10] Ferisque rursus, &c.] solum urbis Romae rursus erit incultum, infrequens, uastum, ac desertum, ferisque receptacula, ac latebras praebebit. supra Od. iii. lib. 3. Paridisque busto Insultet armentum, & catulos ferae Celent inultae [Carm., III, 3, 40] .

[11] Barbarus (heu) cineres] cineres urbis, uel ciuium pedibus conculcabit.

[13] Quaeque carent uentis, & solibus] & ossa Romuli, quae sunt penitus [p. 469] in terram desossa, & in urna condita, atque ita neque uentis commouentur, neque a solis radiis attinguntur, uictor insolens dissipabit. Iam quod ad uerbum carendi attinet, non semper in eo inest uelle. dicimus enim carere febri, carere culpa, carere malo . & similia.

[14] Nefas uidere] uidere Romuli cineres dispersos cod. unus Vatic. & Torn. habent Nefas uideri . quam scripturam probarem, nisi omnes hi uersus constarent ex Iambis.

[14] insolens] sup. Od. xvi. lib. 1. exercitus insolens [Carm., I, 16, 21] .

[15] Forte, quid expediat] forte dictum pro fortasse, quod exemplum, ut rarum, notandum est.

[15] expediat] utile sit, ut sup. Od. viii. lib. 2. Expedit matris cineres opertos Fallere [Carm., II, 8, 9] . Catullus in Priapeiis Manumque seorsum habebis. hoc tibi expedit. [Carm., 20, 17]

[15] communiter, aut melior pars] aut uos omnes communi consilio, aut melior pars uestrum. melior autem proprie, positum, non pro maiore.

[16] Malis carere quaeritis, &c.] ordo est hic, Fortasse quid expediat, uos omnes quaeritis, aut melior pars uestrum : carere, id est, ut careatis malis laboribus. Graeci subintelligunt in huiusmodi loquendi generibus, particulam ὤστε. quae ualet, ut. interdum etiam, & quidem saepius, non subintelligitur, sed adhibetur. quod item imitatus est Horatius Od. xi. lib. 1. ut melius, quicquid erit, pati [Carm., I, 11, 3] . quomodo interpretatur Linacer, & Erasmus. uel repetendum est uerbum quaeritis hoc modo, quaeritis quid expediat, & quaeritis carere . ut loquitur Od. xvi. lib. 1. mitibus Mutare quaero tristia [Carm., I, 16, 26] . & epist. i. ad Maecenatem, quaeris me includere ludo [Epist., I, 1, 3] . adde cetera exempla, quae ascripsi ad Od. xi. lib. 1. [Ad Carm., I, 11, 1]

[16] malis laboribus] malis epithetum est distinguendi causa adhibitum. sunt enim aliqui boni & laudabiles labores, sunt & secundi, ut Od. iiii. lib. 4. Post hoc secundis usque laboribus Romana pubes creuit. malos labores [Carm., IV, 4, 45] igitur intellige, qui perferuntur in bellis ciuilibus.

[61] Nulla sit hac potior] hanc sententiam potissimum sequamur, ut eamus quocunque nos pedes ferent, ueluti Phocaei, &c.

[17] Phocaeorum] a quibus Massiliam esse conditam traditum est. Athenaeus lib. 13. Ἀριστοτέλης ἐν τῇ Μασσαλιωτῶν Πολιτείᾳ γράφων οὕτως : Φωκαεῖς οἱ ἐν Ἰωνίᾳ ἐμπορίᾳ χρώμενοι ἔκτισαν Μασσαλίαν. [Deipn., XIII, 576a] Idem prodidit Herodotus libro. 1. T. Liuius lib. xxxiiii. Iam tum Emporiae duo oppida erant muro diuisa : unum Graeci habebant, a Phocaea, unde & Massilienses oriundi : alterum Hispani .

[18] execrata] execrationibus usa, quas Graeci ἀρὰς appellant, unde ἀρᾶσθαι execrari. Cicero Off. 3. erranti uiam non monstrare : quod Athenis execrationibus publicis sancitum est. [Off., III, 13] sic loquitur Liuius lib. xxxix. de Annibale, Execratus deinde in caput, regnumque Prusiae, & hospitaleis Deos uiolatae ab eo fidei testeis inuocans, poculum exhausit . huiusmodi execrationum exemplum est apud Aeschinem in oratione κατὰ Κτησιφῶντος. satis erit mihi locum indicasse. γέγραπται γὰρ οὕτως ἐν τῇ ἀρᾷ. εἴτις τάδε, φησὶ, παραβαίνοι ἢ πόλις, ἢ ἰδιώτης, ἢ ἔθνος, ἐναγής ἔστω τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ τῆς ἀρτέμιδος . &c. sequitur, καὶ ἐπεύχεται αὐτοῖς μήτε γῆν καρποὺς φέρειν, μήτε γυναῖκας τέκνα τίκτειν γονεῦσιν ἐοικότα, ἀλλὰ τέρατα [Ctes., 110], &c., & apud T. Liuium lib. xxviii. Annal. His adhortationibus execratio dira adiecta est, si quem a proposito spes, mollitisque animi flexisset .

[p. 470]

[19] atque Lares proprios] duo cod. Vatic. & item Don. Faër. Torn. habent patrios . quae scriptura non est reiicienda, nam ita locutus est sat. v. lib. 2. patriosque Penates Aspicere [Serm., II, 5, 4] .

[21] pedes quocunque ferunt] quocunque uia patuerit, nullo nobis ab initio loco, quo eamus, proposito, sic & supra Od. xi. lib. 3. I, pedes quo te rapiunt, & aurae [Carm., III, 11, 49] . sic loquuntur & Graeci, ᾗ πόδες ἄγουσι. id est, quo pedes ducunt. Theocritus in Hyla. ὃ δ’, ᾇ πόδες ἆγον, ἐχώρει Μαινόμενος. [Idyll., 13, 70] Apollonius lib. 1. ἐς δὲ κέλευθον τὴν θέεν, ᾗ πόδες αὐτὸν ὑπέκφερον ἀΐσσοντα. [Arg., I, 1263] idem lib. 4. Ὣς ἄρ ἔφη. τὴν δ’ αἶψα πόδες φέρον ἐγκονέουσαν. [Arg., I, 66] Plautus mercat. Nec podagricus, nec articularius est, quem rus pedes ducunt. [Mercat., 870] Virgilius Moer. Quote Moeri pedes ? [Buc., 9, 1]

[22] proteruus Africus] tralatio est. sic supra uentos proteruos appellauit Od. xxvi. lib. 1. Tradam proteruis in mare Creticum Portare uentis [Carm., I, 26, 2] .

[23] secunda alite] auspicato, bonis auibus. uide annot. ad Od. xv. lib. 1. [Ad Carm., I, 15, 5]

[25] Sed iuremus in haec] quid sit in uerba iurare, dixi supra ad Oden superiorem.

[25] simul imis saxa renarint, &c.] uerba sunt ita concepta, posteaquam saxa ex imis aquarum uadis in summam aquam emerserint, & extiterint : tum nobis fas esse putemus in patriam, quam relinquimus, redire. prius autem redire, quam saxa, quae enatarint e profundo, sit nefas. ne prius in patriam redeamus, quam saxa, quae sunt in profundo, in summam aquam euaserint : proinde ac si dicat, nunquam redeamus.

[27] Neu conuersa domum, &c.] neue tum pigeat nauibus domum reuehi, cum Padus citerioris Galliae fluuius ad montis Matini, qui est in Calabria, uerticem peruenerit. antequam id fiat uero, pigeat nos in patriam reuerti. tale est illud Virgilii in Tityro Aut Ararim Parthus bibet, aut Germania Tigrin. [Buc., 1, 62]

[29] In mare seu celsus] seu quando Apenninus, &c. ne pigeat, &c.

[31] subsidere] succumbere, subiacere.

[1] Credula nec flauos] id est, & quando non timuerint armenta leones, &c.

[33] credula] id est, quando usqueadeo fuerint credula, ut sibi non timeant a leonibus. non timeant credula . genus est loquendi, quod supra notauimus : in quo nomen appositum uim uerbi adiuuat. quale & illud Od. xxiiii. lib. 1. Priuignis mulier temperat innocens. [Carm., I, 24, 18] de quibus uide annot. ad Od. viii. lib. 3. [Ad Carm., III, 8, 25] Nam hoc totum, nec timeant leones credula. perinde ualet ac si dixisset, & in non timendis leonibus credula sint.

[34] laeuis hircus] factus laeuis, qui est horridus, & hirsutus natura.

[35] abscindere] praecidere, intercludere, abrumpere.

[37] indocili melior grege] melior multitudine indocta, atque imperita, cui persuaderi non potest, ut patria relicta, alias terrarum oras petat. indocilis est, qui ad discendum ineptus est, qui doceri non potest, ut sup. Od. 1. lib. 1. indocilis pauperiem pati [Carm., I, 1, 18] . & Od. iii. lib. 3. tigres indocili iugum Collo trahentes [Carm., III, 3, 14] .

[37] mollis & expes] pars autem mollis, & laboris impatiens : & ab omni spe derelicta, &c. tale illud est Virgilius Aen. v. Transcribunt urbi matres. [p. 471] populumque uolentem Deponunt, animos nil magnae laudis egentes.

[38] Inominata perprimat cubilia] sedes male ominatas, & infelices, δυσοιωνίστους κοίζας perpetuo incolat.

[38] perprimat] perpetuo premat : quod ualet, perpetuo in eis insideat, & haereat.

[39] tollite luctum] in uno cod. antiq. pellite .

[40] praeter & uolate] & praeteruolate, praeteruehimini, praeterite.

[41] Nos manet] nobis est praeternauigandus, uel nobis debetur, idque dicit propter insulas fortunatas. de uerbo manendi sup. Od. xxviii. lib. 1. [Ad Carm., I, 28, 15]

[41] circumuagus] a quo uniuersa terra circunfunditur. M. Tullius lib. vi. de rep. omnis enim terra, quae colitur a uobis, augusta uerticibus, lateribus latior, parua quaedam insula est, circunfusa illo mari, quod Atlanticum, quod magnum, quod Oceanum appellatis in terris . [Rep., VI, 15] Catullus de nupt. Pel. & Thet. Oceanusque pater, totum qui amplectitus orbem. [Carm., 64, 30] Horatius autem uidetur Homericum epithetum expressisse, ἀψόῤῥοον. id est, εἰς ἑαυτὸν ὁροῦντα, ἤγουν ἐπανίοντα, καὶ εἰς κύκλου χῆμα περιαγόμενον· qui in seipsum reuertitur, dum circuli instar circunducitur. Sic Orpheus, Κύκλον ἀκαμάτου καλλιῤῥόου ὠκεανοῖο, Ὃς γαῖαν δίνῃσι πέριξ ἔχει ἀμφιελίξας. [Frag., 287, ed. Bernabe]

[42] diuites & insulas] quas fortunatas appellant Latini : & Graeci ὀλβίους. sic supra Od. viii. lib. 4. diuitibus consecrat insulis [Carm., IV, 8, 27] . in quibus est campus Elysius. Homerus ὀδ. δ. Αλλά σ’ ἐς ἠλύσιον πεδίον καὶ πείρατα γαίης Ἀθάνατοι πέμψουσιν, ὅθι ξανθὸς ῥαδάμανθος· Τῇπερ ῥηΐστη βιοτὴ πέλει ἀνθρώποισιν, Οὐ νιφετὸς, οὔτ’ ἂρ χειμὼν πολὺς, οὔτε ποτ’ ὄμβρος· Ἀλλ’ αἰεὶ ζεφύροιο λιγὺπνείοντας ἀήτας Ωκεανὸς ἀνίησιν ἀναψύχειν ἀνθρώπους. [Od., IV, 564]

[43] tellus inarata ἀνήροτος. Homerus de Cyclopibus ὀδ. ι. Οὔτε φυτεύουσι χερσὶν φυτὸν, οὔτ’ ἀρόωσιν, Αλλὰ τά γ’ ἄσπαρτα, καὶ ἀνήροτα πάντα φύονται. [Od., IX, 108]

[44] imputata] non putata, non culta. Festus, Putum antiqui dicebant pro puro. unde putatae uites & arbores, quod decisis impedimentis remanerent pura .

[45] nunquam fallentis] nunquam fallentis spem domini. sup. Od. 1. lib. 3. fundum mendacem [Carm., III, 1, 30] dixit, qui spem agricolae fallit. tale est illud epist. ad Maecenatem ii. lib. 1. Spem mentita seges [Epist., I, 7, 87] . eadem ratione agrum fidelem appellamus, qui multo plus reddit domino, quam accepit. sic sup. Od. xvi. lib. 3. & segetis certa fides meae [Carm., III, 16, 30] .

[45] termes] ramus ex arbore dereptus, nec foliis repletus, nec nimis glaber. Festus. alii ramum oliuae esse uolunt.

[1] pullae] nigra. non uiridis, nec acerba : sed matura.

[48] Leuis crepante lympha] illustris ὑποτύπωσις aquae cum murmure e loco decliui defluentis, per translationem a rebus animatis. codices Faër. & Iann. habent crepitante  : quae scriptura mihi non displicet.

[49] iniussae] sua sponte. ἀυτόματοι. αὐτοκέλευτοι.

[49] ueniunt ad mulctra] mulctrum, & mulctra aeque sunt usitata. Virgilius in Palaemone, Bis uenit ad mulctram. [Buc., 3, 30]

[50] tenta] distenta, ut sup. Od. ii. Distenta siccet ubera [Epod., 2, 46] . utitur & saty. v. lib. 2. eodem simplici seu pingui tentus omaso Furius [Serm., II, 5, 40] . &c.

[50] grex amicus φίλος. carus, ut sup. multis locis.

[p. 472]

[51] Nec uespertinus &c.] id est, nec ursus uesperi gemit circum ouile. sic loquitur Virgilius Georg. 3. Nec gregibus nocturnus obumbulat. [Georg., III, 538] id est, noctu. idem ibid. de Leandro, Nocte natat caeca serus freta . id est, sero. & Aeneid. 8. Nec minus Aeneas se matutinus agebat . Horatius sat. iii. lib. 1. Et qui nocturnus Diuum sacra legerit [Serm., I, 3, 117] . Idem epist. ad Numicium lib. 1. Nauus mane forum, & uespertinus pete tectum [Epist., I, 6, 20] . Idem saty. iiii. lib. 2. Si uespertinus subito te oppresserit hospes [Serm., II, 4, 17] . & saty. vi. lib. 1. Fallacem circum, uespertinusque pererro Saepe forum [Serm., I, 6, 58] . & saty. vi. lib. 2. urbis auentes Moenia nocturni subrepere [Serm., II, 6, 100] . & saty. vii. eiusd. lib. iusserit ad se Maecenas serum sub lumina prima uenire [Serm., II, 7, 32] . & Od. xv. lib. 1. tamen, heu, serus adulteros Crines puluere collines. [Carm., I, 15, 19] fluxit autem hoc loquendi genus a Graecis. Homerus ἰλ. β. Ὥς κε πανημέριοι στυγερῷ κρινώμεθ’ Ἄρηῖ [Il., II, 385] & ἰλ. η. Παννύχιοι μὲν ἔπειτα κάρηκομόωντες Ἀχαιοὶ Δαίνυντο. [Il., VII, 476] Iterum ἰλ. β. Οὐ χρὴ παννύχιον εὕδειν βουληφόρον ἄνδρα. [Il., II, 24] Hesiodus ἔργ. καὶ ἡμέρ. Εὖτε λοεσσαμένη τέρενα χρόα, καὶ λίπ’ ἐλαίῳ Χρισαμένη νυχίη καταλέξεται ἔνδοθι οἴκου. [Op., 522] idem ibid. Πρῶτον παμφαίνων ἐπιτέλλεται ἀκροκνέφαιος. [Op., 574] idem in Aspide Παννύχιος δ’ ἄρ’ ἔλεκτο παρ’ αἰδοίῃ παρακοίτι. [Asp., 46] Theocritus Θαλυσίοις. ὁδ’ ὄρθριος ἄλλον ἀλέκτωρ Κοκκύσδων νάρκαισιν ἀνιηρῇσι διδοίη. [Idyll., 6, 123] Euripides Hecuba. μεσονύκτιος ὠλλύμαν. [Hec., 914]

[51] circumgemit ursus ouile] circum ouile gemit. talia sunt illa quae supra collegimus ad Od. vii. lib. 2. inter errem Nuda leones. purgatam crebro qui personet aurem [Ad Carm., II, 7, 24] . &c.

[54] ut neque largis] mirabimur quo modo neque Eurus nimiis imbribus terras abstergeat, & poene obruat : neque sol nimiis caloribus exurat. sic loquitur saty. vi. lib. 2. Siue Aquilo radit terras [Serm., II, 6, 25] .

[56] Vtrumque rege temperante] moderante, modificante. de uerbo temperandi supra Od. viii. lib. 1. [Carm., I, 8, 7]

[1] Non huc Argoo] tale propemodum est illud Virgilius de Italia lib. 2. Georg. Haec loca non tauri spirantes naribus ignem Inuertere. [Georg., II, 140] &c.

[57] Argoo remige] Argoois remigibus, ut supra multo milite, multa cane . dixi ad Od. ii. huius lib. [Ad Epod., 2, 31] Argoos remiges appellat heroas illos, & Graeciae principes, qui Argo naui uecti sunt, uellus illud aureum petentes : quae sola, ut aiunt Homerus Pindarus, Theocritus, Apollonius, Cyaneas illas, seu Symplegadas, beneficio Palladis incolumis praetergressa est. sic Homerus ὀδ. μ. Οἴη δὴ κείνηγε παρέπλω ποντόπορος νηῦς Αργὼ πᾶσι μέλουσα . Pindarus πυθ. εἴδ. δ. Ες δὲ κίνδυνον βαρὺν ἰέμενοι δεσπόταν λίσσοντο ναῶν συνδρόμων κινηθμὸν ἀμαιμάκετον ἐκφυγεῖν πετρᾶν. [Pyth., 4, 207] Theocritus in Hyla. Ἄτις κυανεᾶν οὐχ ἥψατο συνδρομάδων ναῦς· Αλλὰ διεξάϊξε, βαθὺν δ’ εἰσέδραμε φᾶσιν, Αἰετὸς ὥς μέγα λαῖτμα. [Idyll., 13, 22] Apollonius ἀργοναυτ. β. Καὶ τότ’ Ἀθηναίη στιβαρῆς ἀντέσπασε πέτρης Σκαιῇ· δεξιτερῇ δὲ διαμπερὲς ὦσε φέρεσθαι.  Ἡδ’ ἱκέλη πτερόεντι μετήορος ἔσσυτ’ ὀιστῷ. [Arg., II, 598]

[58] Colchis] Medea. Propertius lib. 2. Seu mihi Circaeo pereundum est gramine, siue Colchis Colchiacis urat aëna focis. [Eleg., II, 1, 54]

[59] Sidonii] Cadmo duce. Hic Phoenicum classe uectus, rudibus adhuc Graecorum populis, & ciuilioris cultus, & litterarum pingendarum auctor fuisse dicitur. quod cum multi scriptores memoriae prodiderint, tum Cornelius Tacitus Annal. lib. ii. scriptum reliquit.

[59] cornua] cornua antennarum. Virgilius Aen. 3. Cornua uelatarum obuertimus [p. 473] antennarum.

[60] Laboriosa nec cohors Vlysseï] Ode proxima. Laboriosi remiges Vlysseï . laboriosus appellatur is, qui multum laborem perfert, ut M. Tullius pro Caelio, Vos laboriosos existimet. [Cael., 1] & res laboriosa, laboris plena. & magno labore perfecta. Catullus Doctis Iupiter, & laboriosis. [Carm., 1, 7]

[17] Nulla nocent pecori] Virgilius in Tityro, Nec mala uicini pecoris contagia laedent. [Buc., 1, 50] usitatius est nomen contagionis. & eo semper utitur M. Tullius.

[64] Vt inquinauit] Posteaquam aetas aerea successit aureae. notissima ex Hesiodo haec aetatum dissimilitudo est. & diximus sup. ad Od. ii. lib. 4. [Ad Carm., IV, 2, 22] nonnulla.

[65] quorum] quorum, nempe saeculorum ferreorum, datur fuga piis : id est, quae tempora ferrea licet piis, me uate, effugere.