Ode 1.

Non opibus, aut honoribus : sed animi tranquillitate uitam beatam effici.

COMMENTARII.

[1] Odi profanum uulgus] arcebantur non initiati, & profani a sacris, quos Graeci βεβήλους, καὶ ἀμυήτους appellant. Plato Θεαιτήτῳ Ἄθρει δὴ περισκοπῶν μήτι τῶν ἀμυήτων ἐπακούῃ [Theaet., 155e]· Theocritus in Amarillide. ζαλῶ δὲ φίλα γύναι, Ἰασίωνα, Ὃς τόσσων ἐκύρησεν, ὅσ’ οὐ πευσεῖσθε, βέβαλοι. [Idyll., 3, 50] Res graues & serias, atque e media philosophia petitas, mysteriorum denique quodammodo similes, non ludicras, neque amatorias cantaturus, homines prauis opinionibus imbutos & corruptos, atque iccirco utilissima ad uitam bene instituendam praecepta respuentes, ab his carminibus, tanquam profanos a sacris & mysteriis, arcet.

[2] fauete linguis] εὐφημεῖτε. bona uerba dicite : male nominatis Parcite uerbis, ut loquitur Ode xiiii. huius libri [Carm., III, 14, 11] . Tibullus eleg. ii. lib. 2. Dicamus bona uerba (uenit natalis) ad aras. Quisquis ades, lingua uir, mulierque faue. [Eleg., II, 2, 1] Euripides Iphigen. στὰς δ’ἐν μέσῳ Ταλθύβιος, ᾧ τόδ’ ἦν μέλον, εὐφημίαν ἀνεῖπε, καὶ σιγὴν στρατῷ. [Iph. Aul., 1538] Fauentia (inquit Festus) bonam ominationem significant. Nam praecones clamantes populum sacrificiis fauere iubebant. fauere enim est bona fari. Propertius lib. 3. de pugna nauali Actiaca, Sacra facit uates, sint ora fauentia sacris. [Eleg., IV, 6, 1] & bene ominari dicuntur, qui bona uerba loquuntur. Cicero in Bruto. Hortensii uox extincta fato suo est, nostra publico. Melius, quaeso, ominare, inquit Brutus. [Brut., 95]

[7] Clari Giganteo triumpho] de quo Hesiodus in Theogonia. & diximus supra ad Oden xix. lib. 2. [Ad Carm., II, 19, 21] & idem Horatius Od. iiii. huius lib. Scimus ut impios Titanas, immanemque turmam Fulmine sustulerit caduco. [Carm., III, 4, 43]

[8] Cuncta supercilio mouentis] Homerus ἰλ. α. Ἦ καὶ κυανέῃσιν ἐπ’ ὀφρύσι νεῦσε Κρονίων [Il., I, 528] sequitur paulo post, μέγαν δ’ ἐλέλιξεν Ὄλυμπον. [Il., I, 530] & Virgilius ix. totum nutu tremefecit Olympum.

[9] Est, ut uiro uir] sic loquuntur Graeci ἔστιν ὡς. id est, fieri, uel euenire potest, ut : rursum. non est, ut : οὐκ ἔστιν ὅπως. epist. ad Iccium lib. 1. non est ut copia maior Ab Ioue donari possit tibi. [Epist., I, 12, 2] Ostendit uaria hominum esse ingenia ac studia. Fieri (inquit) potest, ut alius alio plus agri habeat, quem arboribus ordinatim conferat : alii se ad honorum petitionem conferant, atque horum rursus alius nobilitate fretus petat : alius moribus & bona existimatione sit superior : alius plures habeat clientes.

[11] in campum] Martium, in quo comitia habebantur. uerbo autem descendendi usus est, quia ex urbe Roma antiqua in campum [p. 221] Martium uenienti descendendum erat. M. Caelius epist. 4. ad Ciceronem lib. 8 At qua spe, quam certa opinione descenderat ? [Fam., VIII, 4]

[14] necessitas] ἀνάγκη. eadem (ut quidam uolunt) quae εἱμαρμένη. id est, Parca. uide annot. ad Od. 35. lib. 1. [Ad Carm., I, 35, 17] Plutarchus tamen necessitatem distinguit a Parca, seu fato.

[15] Sortitur] λαγχάνει. forte ducta capit. ex quo Λάχεσις. quae temeritate quadam, & sine delectu homines uita spoliat : & qua arbitra, alia alii uiuendi & moriendi conditio (quam Horatius sortem nominare solet) contingit.

[15] insignes & imos] Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas, Regumque turreis. Od. 4. lib. 1. [Carm., I, 4, 13] uide plura ad Od. 28. lib. 2. [Ad Carm., I, 28, 15]

[16] Omne capax mouet urna nomen] uide, quae de urna & sortibus diximus sup. ad Od. iii. lib. 2. [Ad Carm., II, 3, 2]

[17] Districtus ensis cui] ei, cuius ceruicibus impendet ensis districtus, nullae quantunuis apparatae, & opiparae epulae, suaues, aut gratae poterunt esse. respicit autem notissimam de Damocle Dionysii assentatore historiam : qui cum in sermone copias, opes, maiestatem illius dominatus commemoraret, ac praedicaret, negaretque unquam quenquam beatiorem fuisse : iussit eum Dionysius fortunam experiri suam : collocandum curauit hominem in aureo lecto, strato pulcherrimo textili stragulo, magnificis operibus picto, abacosque complures ornauit argento, auroque caelato. tum ad mensam eximia forma pueros delectos iussit consistere. aderant unguenta, coronae, incendebantur odores, mensae conquisitissimis epulis extruebantur. fortunatus sibi Damocles uidebatur. In hoc medio apparatu fulgentem gladium e lacunari seta equina appensum demitti iussit, ut impenderet illius beati ceruicibus. Ita nec pulchros illos administratores aspiciebat, nec plenum artis argentum, nec manum porrigebat in mensam : iam ipsae defluebant coronae : denique exorauit tyrannum, ut abire liceret, quod iam beatus nollet esse. Haec sunt M. Tullii Tusc. lib. 5. declarabat autem Dionysius (inquit idem Tullius) nihil esse ei beatum, cui semper aliquis terror impendeat. [Tusc., V, 21]

[23] fastidit] spernit. semper Horatius coniungit hoc uerbum cum accusandi casu, quod non solet M. Tullius.

[18] Siculae dapes] Siculae dapes, & Syracusanae mensae prouerbii locum obtinent. lege Athenaeum lib. 12. Plato lib. 3. de Rep. Συρακοσίαν δὲ ὦ φίλε, τράπεζαν καὶ Σικελικὴν ποικιλίαν ὄψων, ὡς ἔοικας, οὐκ αἰνεῖς. [Rep., III, 404d] M. Tullius lib. 2. de finib. sit uoluptas non minor in nasturtio illo, quo uesci Persas esse solitos scribit Xenophon, quam in Siracusanis mensis, quae a Platone grauiter uituperantur. [Fin., II, 28] Idem lib. 5. Tusc.

[19] dulcem elaborabunt saporem] id est, exquisitissimae, summoque artificio, & studio conditae, & apparatae epulae, ei uidebuntur insuaues, cuius in animo curae graues, & terrores, & angores, ceteraeque animorum pestes insideant. elaborabunt autem scriptum est in cod. Don. Faër. Vatic. ii. Torn. non, elaborarunt.

[21] Somnum reducent] in nonnullis Veterib. cod. scriptum est reducet : sed secutus sum cod. Don. Faër. ii. Vatic. Torn. & uulg.

[21] Somnus agrestum Lenis] somnus lenis non spernit humiles agrestium hominum domos, neque umbrosam ripam, id est, dormiunt plerunque suauius in suis tuguriolis rustici, & tenues homines, quam reges & [p. 222] dynastae in suis aedibus sumtuosissimis, atque instructissimis.

[24] Tempe] sup. Od. 7. lib. 1. Thessala Tempe. [Carm., I, 7, 4]

[25] Desiderantem, quod satis est] qui quantum satis est, desiderat, non nauigat, neque se maris periculo committit, ut mercibus commutandis rem faciat, atque augeat. sic Od. xxix. huius lib. Non est meum, si mugiat Africis Maelus procellis, ad miseras preces Decurrere. [Carm., III, 29, 57] sic Hesiodus ἔργ. καὶ ἡμ . de iis, qui iustitiam colunt. θάλλουσιν δ’ ἀγαθοῖσι διαμπερὲς, οὐδ’ ἐπὶ νειῶν Νείσονται· καρπὸν δὲ φέρει ζείδωρος ἄρουρα. [Op., 236]

[26] tumultuosum] quod timorem multum incutit. Tumultus enim est perturbatio tanta, ut maior timor oriatur. unde etiam nomen ductum est, tumultus. Cicero Phil. viii.

[27] Nec saeuus Arcturi cadentis] Plautus in Rudente. Arcturus signum sum omnium quam acerrimum. uehemens sum exoriens : cum occido, uehementior. [Rud., 70]

[28] aut orientis haedi] oriuntur haedi statim post capram, sole Sagittarium permetiente. Virgilius Georg. i. Praeterea tam sunt Arcturi sidera nobis, Haedorumque dies seruandi, & lucidus anguis, Quam quibus in patriam uentosa per aequora uectis Pontus, & Austriferi fauces tentantur Abydi. [Georg., I, 205] ὅταν ἀνατέλλωσιν οἱ ἕριφοι (inquit interpres Theocr.) ἀγραίνεται ἡ θάλασσα . id est, orientibus haedis saeuit mare.

[29] Non uerberatae grandine] epist. ad Albinoua. lib. 1. Non quia grando Contuderit uites. [Epist., I, 8, 4]

[30] fundusque mendax] fundus, qui non respondet uotis, aut expectationi agricolae. epist. ad Maecenat. ii. lib. 1. Spem mentita seges. [Epist., I, 7, 87] contra Od. xvi. huius libri . & segetis Certa fides meae. [Carm., III, 16, 30] uidetur autem hoc loco sterilitatis agrorum causas enumerasse, imbres immoderatos, nimiam siccitatem, hiemis praeter modum frigidae iniuriam : quae omnia ponit & Xenocrates in Axiocho his uerbis. νυνὶ μὲν αὐχμὸν, νυνὶ δὲ ἐπομβρίας, νυνὶ δ’ ἐρυσίβην, νυνὶ δὲ θάλπος ἄκαιρον, ἢ κρυός . & Lucretius lib. 5. Et tamen interdum magno quaesita labore, Cum iam per terras frondent, atque omnia florent, Aut nimiis torret feruoribus aetherius sol : Aut subiti perimunt imbres, gelidaeque pruinae. Flabraque uentorum uiolento turbine uexant. [Nat. Rer., V, 213]

[33] Contracta pisces aequora] postea quam immodicum pecuniae quaerendae studium reprehendit, atque insectatus est, incipit nunc suae aetatis hominum luxuriam, atque aedificandi insolentiam exagitare, qui terra continente non contenti in mari aedificant. eleganter autem, & uenuste pisces ait sentire maria fieri contractiora aedificiorum magnitudine, & fundamentorum, quae in mare iaciuntur, molibus. uide Oden xv. lib. 2. Iam pauca aratro iugera Regiae Moles relinquent. [Carm., II, 15, 2]

[35] Caementa] caementa dicta sunt a caedendo. itaque appellantur lapides caesi. Od. xxiiii. huius libri . Caementis licet occupes Tyrrhenum omne tuis, & mare Apullicum. [Carm., III, 24, 3]

[35] redemtor] redemtores dicuntur, qui opus aliquod faciendum suo periculo, certa mercede pacta conduxerunt. epist. ad Iul. Florum lib. 2. Festinat calidus mulis, gerulisque redemtor. [Epist., II, 2, 72] Redimere enim interdum idem ualet, quod conducere, ex quo redemtor idem, quod conductor.

[p. 223]

[36] terrae Fastidiosus] qui terra spreta, in mari aedificat.

[39] neque decedit aerata triremi] sic sup. Od. xvi. lib. 2. Scandit aeratas uitiosa naueis Cura. [Carm., II, 16, 21]

[40] Post equitem sedet atra cura] similis sententia est apud Lucretium lib. 2. in princip. Quod si ridiculae haec, ludibriaque esse uidemus, [Nat. Rer., II, 47] &c.

[41] Quod si dolentem nec Phrygius lapis] uide quae annotauimus ad Oden illam xvi. lib. 2. [Ad Carm., II, 16, 11] ita igitur concludit hunc locum. Si neque aedificia magnifica, neque purpureae uestes, neque Falerna uina, neque unguenta Persica morbis animi medentur, cur me meae fortunae poeniteat, diuitiasque consecter, & concupiscam ampliores ? Delinit habent ii. Vat. cod. & Torn. congruit cum hoc loco ille, epist. ad Lollium 2. lib. 1. Non domus, aut fundus, non aeris aceruus, & auri Aegroto domini deduxit corpore febres, Non animo curas. [Epist., I, 2, 47] per Phrygium igitur autem lapidem columnas Phrygias significat, quibus fulciebantur & ornabantur atria domorum sumtuosarum. Tibullus lib. 3. eleg. 3. Quidue domus prodest Phrygiis innixa columnis, Taenare siue tuis, siue Cariste tuis ? [Eleg., III, 3, 13]

[43] Falerna Vitis] sic habent libri Iann. & ii. Vat. quam scripturam probo.

[44] Achaemeniumque costum] Persicum unguentum ab Achaemene Persarum Rege, sup. Od. xii. lib. 2. [Carm., II, 12, 21] & Od. xiii. epod. [Epod., 13, 8] nardum Achaemenium. de costo uide Plinium lib. 12. cap. 12.

[45] inuidendis postibus] sumtuosis, magno pretio emtis. sup. Od. x. lib. 2. aulam inuidendam [Carm., II, 10, 7] dixit.

[47] Cur ualle permutem Sabina] id est, cur spreto, & reiecto meo fundo Sabino diuitias curarum, & molestiarum plenas, & plurimo labore partas, & quaesitas amplectar ? de uerbo mutandi. uide ann. ad Oden xvi. lib. 1. [Ad Carm., I, 16, 25]