Ad Calliopem. Ode 4.

Se a multis periculis, Musarum ope ereptum fuisse. Male cessisse omnibus, qui aduersum deos aliquid moliri uoluerint.

[p. 239]

COMMENTARII.

[5] Auditis ? an me ludit] e sodalibus suis quaerit audiantne Calliopen canentem, quam paulo ante e caelo deuocarat, quasi ipse, ut pote poëta, eius cantum exaudiat : an insaniat, & erret.

[5] an me ludit amabilis insania] an me fallit, ac decipit insania optabilis, nempe poëtica ? de qua sic Plato in Phaedro τρίτη δὲ ἀπὸ Μουσῶν κατοκωχήτε, καὶ μανία λαβοῦσα ἁπαλὴν, καὶ ἄβαπτον ψυχὴν, ἐγείρασα, καὶ ἐκβακχεύουσα κατά τ’ ᾠδὰς καὶ κατὰ τὴν ἄλλην ποίησιν, μυρία τῶν παλαιῶν ἔργα κοσμοῦσα, τοὺς ἐπιγινομένους παιδεύει. ὃς δ’ ἂν ἄνευ μανίας Μουσῶν ἐπὶ ποιητικὰς θύρας ἀφίκηται, πεισθεὶς ὡς ἄρα ἐκ τέχνης ἱκανὸς ποιητὴς ἐσόμενος, ἀτελὴς αὐτός τε, καὶ ἡ ποίησις ὑπὸ τῆς τῶν μαινομένων ἡ τοῦ σωφρονοῦντος ἠφανίσθη. [Phaedr., 245a] sed plura hac de re alibi : uel simpliciter insaniam accipe, id est, μανίαν. qualis erat illius qui se putabat miros audire tragoedos : In uacuo laetus sessor, plausorque theatro. epist. ii. lib. 2. [Epist., II, 2, 130]

[9] Me fabulosae, &c.] haec sunt ita coniungenda, & hoc ordine collocanda, mea quidem sententia. fabulosae palumbes me puerum fronde noua texere : non ut alii, extra limen Apuliae, altricis fabulosae. Iam cur palumbes fabulosas dicat, si quis ex me quaerat, responderem eadem ratione dici fabulosas palumbes, qua ratione fabulosus Hydaspes appellatur, & fabulae manes. nempe quia de iis multa fabulantur poëtae. Veneri autem sacrae, & dicatae sunt columbae. Virgilius Aen. vi. Vix ea fatus erat, geminae cum forte columbae Ipsa sub ora uiri caelo uenere uolantes : Et uiridi sedere solo : tum maximus heros Maternas Agnoscit aues, laetusque precatur, Este duces, [Aen., VI, 190] &c. Tum Veneris currum trahere dicuntur, ut & passeres, propter incredibilem in eis innatam libidinem, ac falacitatem. Pherecrates ἐν πετάλῃ. Ἀλλ’ ὦ περιστέριον ὅμοιον Καλλισθένει, πέτου· κόμισον δέ μ’ ἐς κύθερα, καὶ κύπρον. Quamobrem uero se dicat lauro, & myrto a palumbis esse tectum, ne obscura quidem causa est. Primum enim laurus, quae Apollinis est, significabat eum poëtam futurum : deinde myrtus, quae Veneris, res amatorias, & (ut ait ipse) praelia uirginum, & iuuenum curas cantaturum.

[10] Altricis] nutricis. codex quidem Raïnunt. Card. habet, nutricis.

[p. 241]

[9] Vulture in Appulo] monte Apuliae.

[11] Ludo, fatigatumque somno] ludo fatigatum, somno oppressum.

[14] Quicunque celsae nidum Acherontiae] nidum Acherontiae ideo dixit, quia Acherontia sita erat in monte. erat autem oppid. in Lucania. sic M. Tullius Ithacam, nidulum appellat lib. 1. de orat. his uerbis. tanta uis patriae est, ut Ithacam illam in asperrimis saxulis, tanquam nidulum, affixam, sapientissimus uir immortalitati anteponeret. [De orat., I, 44] epist. ad Fuscum Aristium lib. 1. per nidum, domum propriam significat. Tu nidum seruas : ego laudo ruris amoeni riuos, [Epist., I, 10, 6] &c. sic Hesiodus ἔργ. καὶ ἡμ. Οὐκ ἀεὶ θέρος ἐσσεῖται· ποιεῖτε καλιάς [Op., 503] ductum ab auibus.

[16] humilis Ferenti] in ualle positi.

[17] ut] mirum ut : mirum quo pacto.

[18] sacra] Apollini sacra. Od. xxx. huius lib. Delphica lauro. [Carm., III, 30, 15] & Od. iii. lib. 4. Deliis ornatum foliis ducem. [Carm., IV, 3, 6]

[19] collata] congesta, comportata. epistol. de arte poëtica . Vndique collatis membris. [Ars, 3]

[20] Non sine Diis] non sine diuino numine, σὺν θεῷ, οὐκ ἀθεεί : quo utitur Theocritus Europa. Οὐκ ἀθεεὶ γὰρ ταῦτα διέρχομαι ὑγρὰ κέλευθα . [Eur., 152] Sallustius ut tanta repente mutatio non sine Deo uideretur. [Hist., 193]

[20] animosus infans] qui non terrerer neque ab ursis, neque a uiperis.

[21] uester, Camoenae] siue me contulero in Sabinos, siue Praeneste, siue Tibur, siue Baias, uester sum : ubicunque fuero, uester sum.

[22] tollor] conscendo, seu uehor potius.

[23] Tibur supinum] alibi udum appellat. ut Od. xxix. huius lib. Ne semper udum Tibur, & Esulae Decliue contempleris aruum. [Carm., III, 29, 6] in epist. ad Maecenatem 2. lib. 1. uacuum. Sed uacuum Tibur placet, aut imbelle Tarentum. [Epist., I, 7, 45]

[24] seu liquidae] epist. i. lib. 1. Nullus in orbe locus Baiis praelucet amoenis. [Epist., I, 1, 83]

[26] Non me Philippis uersa acies] non fusus Bruti, & Cassii exercitus : quo in praelio Cassius sua se manu interfecit : deinde & Brutus paucis post diebus. uide Od. xiiii. lib. 1. [Carm., I, 14, passim] & vii. lib. 2. Tecum Philippos, & celerem fugam Sensi relicta non bene parmula. epist. ad Iulium Florum lib. 2. Vnde simul primum me dimisere Philippi Decisis humilem pennis, [Epist., II, 2, 49] &c. Philippi urbs in Thracia.

[27] Deuota non extinxit arbos] sacra, execrabilis, scelerata. Od. xxiii. huius lib. Deuota uictima. [Carm., III, 23, 10] Od. xvi. epod. deuoti sanguinis aetas. [Epod., 16, 9] Od. xiii. lib. 4. Deuota morti pectora liberae. [Carm., IV, 14, 18] Catullus de nuptiis Pelei. deuota periuria. [Carm., 64, 135] Propertius lib. 2. eleg. xxviii. Andromede monstris fuerat deuota marinis. [Eleg., II, 28, 23] Tibullus lib. 1. eleg. v. Tunc me discedens deuotum faemina dixit. [Eleg., I, 5, 41] de hac arbore uide Od. xvii. lib. 2. Me truncus illapsus cerebro sustulerat, [Carm., II, 17, 27] &c. & octauam huius. prope funeratus Arboris ictu. & totam xiii. lib. 2. Ille & nefasto te posuit die.

[28] Palinurus] promontorium in Sicilia, circa quod cum Horatius nauigaret, atque e Macedonia in Italiam rediret, magno in periculo uersatus est.

[1] utcunque] quandocunque. uide ann. Od. xxxv. lib. 1. [Ad Carm., I, 35, 22]

[30] insanientem] aestuosum. impotentem. supra Od. ult. lib. 2. [Carm., II, 20, 14] gementem appellauit.

[31] arenteis arenas] aptissimum epithetum. Lucretius lib. 2. bibulam lauit aequor arenam. [Nat. Rer., II, 376]

[p. 242]

[34] Concanum] in Cantabria.

[35] uisam pharetratos Gelonos] Virgilius Georg. 2. Et gens illa quidem sumtis haud tarda Pharetris. [Georg., II, 125]

[36] & Scythicum amnem] Tanaim, de quo Od. x. huius lib. Extremum Tanaim si biberes Lyce. [Carm., III, 10, 1] & Od. xxix. Tanaisque discors. [Carm., III, 29, 28]

[36] inuiolatus] incolumis, saluus.

[37] altum] magnum, egregium, principem.

[37] simul] simul ut. simulatque. uide annot. ad Od. iiii. lib. 1. ibid. Quo simul mearis. [Carm., I, 4, 17]

[38] fessas cohortes abdidit oppidis] fessas militia cohortes abdidit in oppida, propter anni tempus ad bellum gerendum, & ad castra ineptum. in hibernis collocauit. Atque hanc scripturam ita probo, ut tamen illa altera, quae reperitur in codice Achillis statii, Donati, atque etiam Raïnuntii Card. mihi non displiceat : quae est, Fessas cohortes reddidit oppidis. Iam hanc receptam codices item manuscripti optimae notae confirmant : in his duo Vatic. Faer. Vrs. Tornes. Adde complura similia loquendi genera apud bonos scriptores. non longe abiero. M. Tullius pro Arch. poët. si qui ita se litteris abdiderunt. [Arch., 12] & Horatius ipse epist. i. lib. 1. latet abditus agro. [Epist., I, 1, 5]

[40] Pierio recreatis antro] reficitis & oblectatis studio litterarum, lectione, & scriptione, & arte poëtica.

[41] consilium] sili duae breues pro una longa. Nam cum post spondaeum & iambum, unam syllabam longam lex carminis postularet, duas breues in locum unius longae posuit. uos lene consili. sic int. Od. vi. Hinc omne principium, huc refer exitum [Carm., III, 6, 6] .

[42] impios Titanas] qui cum Diis pugnarunt. uide Hesiodum in Theog. M. Tullius de leg. 3. noster uero Plato Titanum e genere statuit eos, qui, ut illi caelestibus, sic hi aduersentur magistratibus. [Leg., III, 2] Arrepta hinc occasione, incipit ostendere uires, & potentiam sine sapientiae praesidio non admodum prodesse, immo obesse potius.

[44] caduco] ita in caput Titanum, & gigantum immisso a Ioue, & contorto, ut e caelo cadere uideretur. sic supra arborem illam cuius casu poene oppressus fuerat, lignum nominat caducum In domini caput. Od. xiii. lib. 2. [Carm., II, 13, 11]

[45] inertem] sic sup. Od. xxxiiii. lib. 1. bruta tellus. [Carm., I, 34, 9] alioqui iners merito dici non possit, quae tot flores, herbas, fruges, atque arbores ex se pariat, ac profundat.

[45] temperat] regit, gubernat. annot. ad Od. viii. lib. 1. [Ad Carm., I, 8, 7]

[46] regnaque tristia] inferorum sedem. sic Virgilius Aen. 4. alias sub tristia Tartara mittit. [Aen., IV, 243] Idem lib. 6. Vt tristeis sine sole domos, loca turbida adires ? [Aen., VI, 534] Itaque mortuus Achilles apud Homerum ὀδυσσ. λ. dicit se malle apud superos, hoc est, in terris, homini non admodum diuiti mercede conductum seruire, quam in omnes mortuos regnum obtinere. sic Homerus Βουλοίμην κ’ ἐπάρουρος ἐὼν θητευέμεν ἄλλῳ, Ἀνδρὶ παρ’ ἀκλήρῳ, ᾧ μὴ βίοτος πολὺς εἴη, Ἢ πᾶσιν νεκύεσσι καταφθιμένοισιν ἀνάσσειν. [Od., XI, 489]

[47] mortaleisque turbas] corrupti sunt hoc loco omnes uulgati cod. qui habent turmas. legendum est enim turbas, ut est scriptum in antiquis cod.

[p. 243]

[50] fidens iuuentus horrida brachiis] sic uerba coniunge iuuentus horrida, fidens brachiis. sic loquitur Homerus ἰλιάδ. μ. ὣς ἄρα τὼ χείρεσσι πεποιθότες, ἠδὲ βίηφι. [Il., XII, 135] & ita Porphyrio .

[51] fratresque tendentes opaco Pelion, &c.] Virgilius Georg. i. Ter sunt conati imponere Pelio Ossam. tendentes, [Georg., I, 281] id est, contendentes, conantes. sic epist. 2. lib. 2. Tendunt extorquere poëmata. [Epist., II, 2, 57]

[53] Sed quid Typhoeus] Pindarus Τυφῶ nominat, pro eo, quod est Τυφῶνα. quem olim (inquit ille) Cilicium antrum educauit : nunc autem hirsutum eius pectus, Cumarum littora, & Cilicia oppressum tenent. Pindari uerba sunt haec. Πυθ. εἴδ. α. Τυφὼς ἑκατοντακάρανος, τόν ποτε κιλίκιον θρέψε πολυώνυμον ἄντρον· νῦν γε μάν ταί θ’ ὑπὲρ κύμας ἁλιερκέες ὄχθαι, σικελία τ’ αὐτοῦ πιέζει στέρνα λαχνάεντα. [Pyth., 1, 16] De eodem sic Apollonius lib. secundo Argon. ἔνθα Τυφάονά φασι, Διὸς Κρονίδαο κεραυνῷ βλήμενον, ὁππότε οἱ στυβαρὰς ἐπορέξατο χεῖρας, Θερμὸν ἀπὸ κρατὸς στάξαι φόνον. [Arg., II, 1211] ad quem locum lege interpretem. Typhoeum igitur seu Typhonem Tartari, & Terrae filium in caelo regnare conatum fulmine deturbauit Iupiter. cuius ex humeris centum draconis capita extitisse, flammam ex oculis emicuisse, suam cuiusque capitis uocem fuisse, multaque alia portenta de eo scribit Hesiodus in Theogon. his uerbis. Ὁπλότατον τέκε παῖδα τυφωέα γαῖα πελώρη Ταρτάρου ἐν φιλότητι διὰ χρυσῆν Ἀφροδίτην, Οὗ χεῖρες μὲν ἔασιν ἐπ’ ἰσχύι ἔργματ’ ἔχουσαι, Καὶ πόδες ἀκάματοι κρατεροῦ θεοῦ· ἐκ δέ οἱ ὤμων Ἦν ἑκατὸν κεφαλαὶ ὄφιος κρατεροῖο δράκοντος, Γλώσσῃσι δνοφερῇσι λελειχμότες. [Theog., 821]

[53] Mimas] Mimantem Hesiod. in illa Centaurorum, & Lapitharum pugna, quam describit in aspide, unum facit e Centauris.

[54] Aut quid minaci Porphyrion statu] Porphyrionem boues Herculis abigentem sagittis Apollo confixit. de quo Pindarus Pyth. εἴδ. η. quem locum supra produximus ad Od. xiiii. lib. 2. [Ad Carm., II, 14, 1]

[55] Rhoetum] gigantem, uel centaurum. Virgilius Georg. ii. Rhoetumque, Pholumque.

[56] Enceladus] de quo Virgilius Aen. iii. & iiii.

[58] hinc] a partibus Iouis, & Palladis.

[58] auidus] uel pugnae auidus, uel refer ad ignis naturam celerem, & quodammodo auidam.

[60] & Nunquam humeris positurus] Apollo, quem Homerus, & eius exemplo ceteri poëtae Graeci ἐκατηβελέταν. & ἐκηβόλον nominant. & apud Euripidem in Alcest. sic loquitur ille. σύνηθες αἰεὶ ταῦτα βαστάξειν ἐμοὶ. [Alc., 40] subaudi. τόξα id est, semper hos arcus gestare soleo.

[61] lauit] praesentis temp. ut sup. Od. iii. lib. 2. flauus quam Tiberis lauit. [Carm., II, 3, 18]

[65] Vis consili expers] uidetur ex Pindaro hanc sententiam expressisse. ordo uerborum tantum apud Horatium est immutatus. Pindarus enim priore loco sententiam ponit : deinde exempla subiicit. sic Pindarus Pyth. εἴδ. η. βία δὲ καὶ μεγάλαυχον ἔσφαλεν ἐν χρόνῳ. τυφὼς κίλιξ πολύκρατος οὔ νιν ἄλυξεν. οὐδὲ μὰν βασιλεὺς Γιγάντων. δμᾶθεν δὲ κεραυνῷ, τόξοισί τ’ Ἀπόλλωνος [Pyth., 8, 15], id est, uis etiam eum, qui gloriatur se ceteris praestare, percellere solet. Typhoeus Cilix multorum capitum eam non effugit, neque rex gigantum Porphyrio . Nam alter fulmine ictus est, alterum sagittis Apollo confixit. Etiam Nestor apud [p. 244] Homerum ἰλιάδ. ψ. docet omnem fere praestantiam, atque excellentiam in consilio potius, quam in uiribus corporis esse positam, omniaque melius consilio, quam uiribus explicari, sic Nestor. Μήτι τοι δρυτόμος μέγ’ ἀμείνων, ἠὲ βίηφι,· Μήτι δ’ αὖτε κυβερνήτης ἐνὶ οἴνοπι πόντῳ Νῆα θοὴν ἰθύνει, ἐρεχθομένην ἀνέμοισι· μήτι δ’ ἡνίοχος περιγίνεται ἡνιόχοιο. [Il., XXIII, 315] sic & Oppianus lib. 5. ἁλιευτ. ait neque ex uiribus corporis, neque ex pulchritudine tantum utilitatis proficisci, quantum ex consilio, & prudentia : uiresque corporis consilii expertes, esse inutiles, & inanes. Ὡς οὔτ’ ἠνορέης, οὔτ’ εἴδεος ἔπλετ’ ὄνειαρ Τόσσον, ὅσον πραπίδων, ἀλκὴ δ’ ἀνεμώλιος ἄφρων. Καὶ τε μέγα βριάοντα κατέσβεσεν, ἠδ’ ἐσάωσε Βαιὸς ἀνὴρ εὔμητις. [Hal., V, 94]

[66] Vim temperatam] consilio & ratione directam.

[69] centimauus Gyas] alias centimanus Gyges, ut Od. xvii. lib. 2. [Carm., II, 17, 14] sed illa scriptura reiecta, hanc sequimur.

[70] integrae] castae : intactae : uirginis.

[71] tentator Orion Dianae] uide ann. ad Od. 28. lib. 1. [Ad Carm., I, 28, 21] tentatorem autem dixit, ut Graeci πειραστήν παρὰ τὸ πειρᾷν.

[73] suis] ex se natis. sup. Od. xi. lib. 2. Telluris iuuenes. [Carm., II, 12, 7]

[74] Maeretque partus] suos faetus.

[74] luridum] pallidum. sic Tibullus lib. 3. eleg. 3. Me uocet in uastos amnes, nigramque paludem Diues in ignaua luridus Orcus aqua. [Eleg., III, 3, 37] Lucretius lib. 4. Lurida praeterea fiunt, quaecunque tuentur Arquati. [Nat. Rer., IV, 307] inf. Od. xiii. lib. 4. luridi dentes. [Carm., IV, 13, 10]

[76] Aetnam] qua opprimuntur impii gigantes, ut fabulantur poëtae. Lucretius autem ignium Aetnae causas multis uersibus, iisque pulcherrimis explicat lib. 6.

[77] Incontinentis nec Tityi iecur] iecur libidinis est sedes, ut dicemus ad Oden i. lib. 4. [Ad Carm., IV, 1, 12] Tityum autem iccirco incontinentem appellat, quia Latonae stuprum inferre conatus est. cuius poenae ex Homero, & Virgilio & ceteris, notissimae sunt. Haec de eo Homerus ὀδυσσ. λ., Καὶ Τιτυὸν εἶδον Γαίης ἐρικυδέος υἱόν Κείμενον ἐν δαπέδῳ· ὁ δ’ ἐπ’ ἐννέα κεῖτο πέλεθρα· Γῦπε δέ μιν ἑκάτερθε παρημένω ἧπαρ ἔκειρον, Δέρτρον ἔσω δύνοντες. ὁ δ’ οὐκ ἀπαμύνετο χερσί. Λητὼ γὰρ ἕλκυσε διὸς κυδρὴν παράκοιτιν [Od., XI, 576] &c. Virgilius Aen. vi. Nec non & Tityum terrae omniparentis alumnum Cernere erat, per tota nouem cui iugera corpus Porrigitur : rostroque immanis uultur obunco Immortale iecur tundens, [Aen., VI, 595] &c. & Tibullus lib. 1. eleg. 3. Porrectusque nouem Tityus per iugera terrae Assiduas atro uiscere pascit aues. [Eleg., I, 3, 75] hanc autem fabulam de Tityo, & ceteras de Tantalo, & Sisypho, exagitat & refellit Lucretius lib. 3. his uersibus. Nec Tityum uolucres ineunt Acherunte iacentem : Nec, quod sub magno scrutentur pectore, quicquam Perpetuam aetatem poterunt reperire profecto, Quamlibet immani proiectu corporis extet, Qui non sola nouem dispersis iugera membris Obtineat, sed qui terrai totius orbem : Non tamen aeternum poterit perferre dolorem, Nec praebere cibum proprio de corpore semper. Sed Tityus nobis hic est, in amore iacentem, Quem uolucres lacerant, atque exest anxius angor, Aut aliae quaeuis scindunt torpedine curae. [Nat. Rer., III, 984] Pindarus autem πυθ. εἴδ. δ. hoc tantum de Tityo, illum Latonae stuprum inferre conatum esse, atque iccirco ab ea telis confixum : [Pyth., 4, 90] ut annotauimus ad Oden xiiii. lib. 2. [Ad Carm., II, 14, 8]

[78] Nequitiae] intemperantiam quandam, & libidinem rerum Venerearum [p. 245] significat hoc nomen. utitur Od. xv. huius lib. Tandem nequitiae fige modum tuae. [Carm., III, 15, 2] & sat. iii. lib. 2. par nobile fratrum, Nequitia & nugis, prauorum & amore gemellum. [Serm., II, 3, 244] & saty. ii. eiusd. nos expulit ille : Illum aut nequities, aut uafri inscitia iuris. [Serm., II, 2, 131]

[79] amatorem trecentae Pirithoum] Pirithous Ixionis & Diae filius. is (ut est in fabulis) Proserpinam amauit, qua ut potiretur, cum ad inferos socio & adiutore Theseo descendisset, a Cerbero discerptus est. Plutarchus in Theseo scribit illum Aïdonei Molossorum regis filiam amasse, quam pater, Proserpinae nomine appellarat : cani autem suo, nomen Cerbero imposuisse, cum quo filiae suae procos decertare cogebat : Regem autem, cum audisset uenisse Pirithoum, non, ut filiam suam uxorem duceret, sed ut raperet, eum cani illi dilacerandum ac dilaniandum obiecisse : Theseum in uincula coniecisse. Horatius hic opinionem uulgi secutus est, & Od. vii. lib. 4. Nec lethaea ualet Theseus abrumpere caro Vincula Pirithoo. [Carm., IV, 7, 27]