[p. 155]

Ad Dellivm. Ode 3.

Neque demittendum aduersis, neque efferendum secundis rebus animum : sed hilari ter uiuendum, cum aequa sit omnibus moriendi conditio.

Aeqvam memento rebus in arduis

Seruare mentem : non secus in bonis

Ab insolenti temperatam

Laetitia, moriture Delli

5 Seu maestus omni tempore uixeris :

Seu te in remoto gramine per dies

Festos reclinatum bearis

Interiore nota Falerni.

Qua pinus ingens, albaque populus

10 Vmbram hospitalem consociare amant

Ramis, qua obliquo laborat

Lympha fugax trepidare riuo :

Huc uina, & unguenta, & nimium breueis

[p. 156]

Flores amoenae ferre iube rosae :

15 Dum res, & aetas, & sororum

Fila trium patiuntur atra.

Cedes coëmtis saltibus, & domo,

Villaque flauus quam Tiberis lauit,

Cedes : & extructis in altum

20 Diuitiis potietur heres.

Diues ne prisco natus ab Inacho,

Nil interest, an pauper, & infima

De gente sub dio moreris,

Victima nil miserantis Orci.

25 Omnes eodem cogimur : omnium

Versatur urna : serius, ocyus,

Sors exitura : & nos in aeter-

Num exilium impositura cymbae.

COMMENTARII.

[1] Aequam memento] aequam, id est, aequabilem, non contractam, aut demissam, aut perturbatam rebus aduersis, atque asperis : memento aequo animo ferre res aduersas. sic Plautus Aulul. Pol, si est animus aequus tibi, satis habes, qui bene uitam colas. [Aul., 187] Idem in Ruden. ergo animus aequus optimum est aerumnae condimentum. [Rud., 402] Terentius. Adelph. ne nimium modo Bonae tuae istae nos rationes Mitio, & tuus iste animus aequus subuertat. [Adelph., 835] Lucretius lib. v. Diuitiae grandes homini sunt uiuere parce Aequo animo. animus aequus, [Nat. Rer., V, 1118] his locis ualet, tranquillus, sedatus, non commotus, non perturbatus. sic Horatius epist. ad Lollium lib. 1. Det uitam, det opes, aequum mi animum ipse parabo. [Epist., I, 18, 112] Idem saty. v. lib. 1. coenantes haud animo aequo Expectans comites. [Serm., I, 5, 9] Idem epist. ad Bullat. Est Vlubris, animus si te non deficit aequus. [Epist., I, 11, 30] Idem saty. iii. lib. 2. Accipe, quid contra iuuenis responderit aequus. [Serm., II, 3, 74] interdum non iratus, neque offensus. Cicero pro Rosc. Amer. Concedo, & quod animus aequus est, & quia necesse est. [Rosc. Amer., 50] idem in orat. perfect. Consequeris tamen, ut eos ipsos, quos contra statuas, aequos, placatosque dimittas. [Or., 10] Horatius Ode xviii. lib. 3. abeasque paruis Aequus alumnis. [Carm., III, 18, 4] & Ode xxix. eiusd. lib. quod adest, memento Componere aequus. [Carm., III, 29] & carmine saeculari ad Deos  : si palatinas uidet aequus arces. [Carm. saec., 65] Idem epist. ad Scaeuam lib. I. Tentantem maiora, fere praesentibus aequum. [Epist., I, 17, 24] & Od. xii. lib. 1. Te minor latum reget aequus orbem. [Carm., I, 12, 57] & aequitas animi, est tranquillitas quaedam, & placabilitas. M. Tullius in Agrar. Quantum tibi agri uendet socer tuus ? Si ego eius aequitatem animi noui, uendet non inuitus. [Rull., I, 5] Idem ad [p. 157] Atticum lib. 4. ult. epist. perspice aequitatem animi mei, & ludum, & contemtionem seleucianae prouinciae.

[1] rebus in arduis] in rebus asperis, & aduersis. ἐν τοῖς δεινοῖς.

[2] non secus in bonis] in secundis. in libro Donati, & Faerni scriptum est non secus ac bonis. sed in libro Faërni inest litura.

[5] Seu maestus omni, &c.] haec cohaerent cum superioribus illis, moriture Delli, hoc modo, Delli, qui omnino moriturus es siue te per omnem aetatem maerori, & aegritudini dedideris, siue hilariter, & iucunde uixeris.

[6] in remoto gramine] in loco aliquo uiridi, & herboso ab arbitris remoto, ac libero, in quo ociosus recubes, animumque relaxes.

[7] te bearis] te hilariter, & beatorum in morem curaris : te uino praestantissimo inuitaris : tibi bene feceris, ut loquitur Plautus. Vtitur eodem uerbo Od. viii lib. 4. Caelo Musa beat. [Carm., IV, 8, 29] & epist. ad Lollium 2. lib. 1. Munere te paruo beet. [Epist., I, 18,75] & epist. 2. lib. 2. latiumque beabit diuite lingua. [Epist., II, 2, 121]

[22] interiore nota Falerni] uino optimo, & propter eximiam bonitatem in intima cellae uinariae parte recondito, & notam insignem, quae aetatem significet, prae se ferente : uel interiorem notam dixit pro meliore. Solebant autem ueteres illi (qui mos etiam ad nostra tempora permansit) uini cados, testas, amphoras, in cellis condere notatas, id est, insignibus quibusdam litteris, aut aliis notis distinctas, ad tempus, aut praestantiam uini significandam. quo ex more natum illud est loquendi genus, de meliore nota. Curius ad Ciceronem lib. 7. Quare Cicero mi, perseuera constanter nos conseruare, & sulpicii successori nos de meliore nota commenda, [Fam., VII, 29] &c. Catullus ad Manlium. Quare, quod scribis Veronae turpe Catullo Esse, quod hic quisquam de meliore nota, Frigida defesso repefecit membra cubili, [Carm., 68, 27] &c. Horatius autem proprie Saty. x. lib. 1. ut Chio nota si commista Falerni est. [Serm., I, 10, 24] M. Tullius in Bruto de Thucydide. Orationes autem, quas interposuit, (multae enim sunt) eas ego laudare soleo imitari neque possum, si uelim, nec uelim fortasse, si possim : ut si quis Falerno uino delectetur, sed eo nec ita nouo, ut proximis Consulibus natum uelit : nec rursus ita uetere, ut Opimium, aut Anicium Consulem quaerat : Atqui eae notae sunt optimae : credo : sed nimia uetustas nec habet eam, quam quaerimus, suauitatem, nec est iam sane tolerabilis. [Brut., 83]

[9] Qua pinus ingens, &c.] nunc locum describit, ubi Dellius iucunde & beate uiuere possit : umbrosum uidelicet, amoenum, fonti perenni uicinum. sic Lucretius lib. 2. Tum tamen inter se prostrati in gramine molli Propter aquae riuum sub ramis arboris altae, Non magnis opibus iucunde corpora habebant. [Nat. Rer., II, 29] In nonnullis lib. antiquis scriptum est : Qua pinus. quam scripturam secutus sum. sic enim loquuntur boni scriptores. Tibullus lib. 2. Tunc operata Deo pubes discumbet in herba, Arboris antiquae qua leuis umbra cadet. [Eleg., II, 5, 95]

[11] Qua obliquo] Codices quidem ueteres Iannoct. Faër. Tor. & uulgati habent Quo obliquo. sed secutus sum rationem ac ueritatem, praesertim aliorum librorum auctoritate confirmatam.

[10] amant] φιλοῦσιν. id est, solent, more Graeco. ut Od. xvi. lib. 3. Aurum per medios ire satellites, Et perrumpere amat saxa, potentius Ictu fulmineo. [Carm., III, 16, 9] & Ode viii. epod. Quid, quod libelli Stoici inter Sericos Iacere puluillos amant. [Epod., 8, 15] sic loquitur Plato. πολιτ. ε. οἷα δὴ ἐν πολέμῳ φιλεῖ. [Rep., V, 467b] Idem η. καὶ τῷ ὄντι τὸ ἀγάν τι ποιεῖν [p. 158] μεγάλην φιλεῖ εἰς τοὐναντίον μεταβολὴν ἀνταποδιδόναι. [Rep., VI, 563e] sic item alii, ut Dionysius Halicarnasseus ἀρχ.Ῥωμ. θ. οἵα δὲ φιλεῖ πάσχειν στρατιὰ νεοσύλλεκτος [Ant. Rom., IX, 4], &c.

[12] Lympha fugax] mirus, ac, poene dicam, diuinus Horatius est, in epithetis inueniendis. Lympha fugax a cursu : alibi Lympha loquaces a strepitu & murmure. ut Od. xiii lib. 3. [Carm., III, 13, 15]

[12] trepidare] aptissimum uerbum ad significandum riui tremule, trepideque fluentis cursum. est enim trepidare positum, pro trepide fluere. Iam uero, hoc totum laborat trepidare idem ualet, quod laboriose fluit, laborat in fluendo, propter lapillos subiectos : & tralatio est a rebus animatis. trepidandi uerbo autem sic usus est epist. ad Fuscum Aristium lib. 1. Quam, quae per pronum trepidat cum murmure riuum. [Epist., I, 10, 21]

[13] Huc uina, & unguenta, &c.] praeter uina, adhibebant ueteres in conuiuiis ad luxum & delicias, rosas, & unguenta. sic Od. xxix., lib. 3. Tyrrhena Regum progenies, tibi Non ante uerso lene merum cado Cum flore Maecenas rosarum, & Pressa tuis balanus capillis Iandudum apud me est. [Carm., III, 29, 1] sic Anacreon Ἐμοὶ μέλει, μύροισι Καταβρέχειν ὑπήνην, Ἐμοὶ μέλει, ῥόδοισι Καταστρέφειν κάρηνα. [Carm. Anacreont., 8, 5] In hunc igitur locum, quem modo descripsi, iube uina, & ceteras delicias ferri.

[15] Dum res, & aetas, & sororum] sic supra Od. ix. lib. 1. Donec uirenti canities abest Morosa, [Carm., I, 9, 17] &c. res οὐσία, τὰ ὑπάρχοντα. bona, facultates, ut saepe alibi apud eundem.

[15] sororum trium] Parcarum : quas noctis filias facit Hesiodus in Theog. earum autem nomina sunt e re ficta. Κλωθὼ παρὰ τὸ συγκλώθειν τὰ ἀνθρώπινα [Theog., 217], quia res humanas connectat : ἡ δὲ Λάχεσις παρὰ τὸ λαγχάνειν cuius opera suam quisque fortunam sortiatur : tertia Ἄτροπος παρὰ τὸ ἀμετάτρεπτον τῆς μοιριδίου ἀνάγκης. id est, propterea, quod necessitas illa fatalis nullo modo flecti, aut immutari possit, ut supra diximus.

[18] lauit] semper fere hoc uerbo in tertia inflexione utitur : nunquam in prima. Od. iiii. lib. 3. qui rore puro Castaliae lauit Crineis solutos. [Carm., III, 4, 61] & Ode xiii. eiusd. Neque dulci mala uino lauere. [Carm., III, 12, 2] & Od. vi. lib. 4. Phoebe, qui Xantho lauis igne crineis. [Carm., IV, 6, 26] & Saty. v. lib. 1. Ora, manusque tua lauimus Feronia lympha. [Serm., I, 5, 24] sic & Catullus in Egnatium. Aut quilibet, qui puriter lauit dentes. [Carm., 39, 14] Virgilius Georg. iii. nec cum Praecipitem Oceani rubro lauit aequore currum. [Georg., III, 359] & Aen. iii. Luminis effossi fluidum lauit inde cruorem.

[18] flauus Tiberis] sic Od. i. lib. 1. Vidimus flauum Tiberim. [Carm., I, 2, 13]

[19] & extructis in altum Diuitiis, &c.] & diuitiis coaceruatis, atque exaggeratis. sic loquitur Lucretius lib. 6. scilicet hoc densis fit nubibus, & simul alte Extructis. [Nat. Rer., VI, 185] insignis autem dementiae esse, incerti fortasse, aut certe ignoti heredis causa assidue sollicitum, & anxium uiuere, neque bonis uel quaesitis, uel a patre, aut aliquo propinquo acceptis uti animum inducere, multis locis ostendit Horat, eumque animi morbum grauissime insectatur. epistol. ad Torquatum Parcus ob heredis curam, nimiumque seuerus Assidet insano. [Epist., I, 5, 13] epist. ultima lib. 2. Vtar, & ex modico, quantum res poscet, aceruo, Tollam, nec metuam, quid de me indicet heres. [Epist., II, 2, 190] & Od. vii. lib. 4. Cuncta manus auidas fugient heredis, amico Quae dederis animo. [Carm., IV, 7, 19] & Saty. iii. lib. 2. Ni tua custodis, auidus iam hoc auferet heres. [Serm., II, 3, 123]

[p. 159]

[21] Diues ne prisco natus ab, &c.] quia Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas, Regumque turres, Ode iiii. lib. 1. [Carm., I, 4, 13] neque ulla Aut magno, aut paruo lethi fuga, sat. vi. lib. 2. [Serm., II, 6, 95] lege, quae collegimus ad Oden xxviii. lib. 1. [Ad Carm., I, 28, 15]

[21] Inacho] Rege Argiuorum, de quo & Od. xix. lib. 3. [Carm., III, 19, 1]

[23] sub dio moreris] sub caelo uiuas, sine tecto. sub dio est, qui non est sub tecto (inquit Festus). Ode ii. lib. 3. Vitamque sub dio, & trepidis agat in rebus. [Carm., III, 2, 5]

[24] Victima nil miserantis Orci] uidetur Graecum epithetum exprimere uoluisse, quod Orco attribuit Hesiodus in Theog. νηλεὲς ἦτορ ἔχοντος. [Theog., 456] quia scilicet nullius eum miserescat, Orci igitur uictima, id est, tu mortalis, seu moriturus.

[25] omnium Versatur urna] sic Od. i. lib. 3. Omne capax mouet urna nomen. [Carm., III, 1, 16] Porro haec de urna, & sortibus fabula ex ueterum more nata est : qui pleraque sortibus decernebant, ac iudicabant. Apud Homerum ἰλ. γ. cum quaereretur uter prior in aduersarium hastam iaceret, Paris ne, an Agamemnon, res sorti permissa. Itaque cum uterque sortem suam dissimilem, aut aliqua nota distinctam in galeam coniecisset, Hectorque sortes, agitando confudisset, Paridis sors prior e galea extitit. uerba Homeri sunt haec. κλήρους ἐν κυνέῃ χαλκήρεϊ βάλλον ἑλόντες, Ὁππότερος δὴ πρόσθεν ἀφείη χάλκεον ἔγχος [Il., III, 316], &c. sequitur deinceps, Ὣς ἄρ’ ἔφαν· πάλλεν δὲ μέγας κορυθαίολος Ἕκτωρ, Αψ ὁρόων· Πάριος δὲ θοῶς ἐκ κλῆρος ὄρουσεν. [Il., III, 324] & ἰλ. η. ubi Hector, & Aiax singulare certamen eunt. Ὣς ἔφαθ’· οἳ δὲ κλῆρον ἐσημήναντο ἕκαστος, ἐν δ’ ἔβαλον κυνέῃ Ἀγαμέμνονος Ἀτρεΐδαο [Il., VII, 175], &c. Quin etiam in iudiciis, & actionibus, sortes locum habebant. M. Tullius Verr. de iure dicundo. Quod ab eo pridie, cum multis lacrymis eum oraret, atque obsecraret Heraclius, impetrare non potuerat, id ei postero die uenit in mentem, e lege Rupilia sortiri dicas oportere : educit ex urna tres : iis, ut absentem Heraclium condemnent, imperat : itaque condemnant. [Verr., II, 2, 17] Tum sacerdotia in Graecia sortito capiebantur, ut & in Sicilia. M. Tullius ead. Verr. Syracusis lex est de religione, quae in annos singulos Iouis sacerdotem sortito capi iubeat : quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur. cum suffragii tres ex tribus generibus creati sunt, res reuocatur ad sortem, [Verr., II, 2, 51] &c. ibid. iubet ille sibi legem legi. recitatur : in qua scriptum erat ut, quot essent renunciati, tot in hydriam sortes coniicerentur : cuius nomen exisset, ut is haberet sacerdotium.

[25] Omnes eodem cogimur] compellimur. sic supra, omnes una manet nox, Od. xxviii. lib. 1. [Carm., I, 28, 15]

[28] & nos in aeternum exilium impositura cymbae] Charontis. Theocr, εἰδ. ις. ἐς εὑρεῖαν σχεδιὰν στυγνοῦ Ἀχέροντος. [Idyll., 16, 41] quo loco fortasse legendum στυγνοῖο Χάροντος. Sed non dissimulabo me scriptum reperisse in duob. lib. Vatic. & Tornes, in aeternum exitium impos. &c. de qua scriptura iudicabit lector eruditus. Ego autem exulium Latinos dixisse puto, non exilium, ab exule. quod nomen a solo ductum est, non ab exiliendo, ut uulgus putat. Solum (inquit Festus) quis dubitet, quin locum significet, cum exsules quoque dicantur loco pulsi ?