Ad Maecenatem. Ode 29.

Inuitat eum ad coenam.

[p. 329]

COMMENTARII.

[1] Thyrrhena regum progenies] Maecenatem significat, ab Etruscis Regibus oriundum, ut diximus sup. Od. i. lib. 1. Maecenas atauis edite Regibus [Carm., I, 1, 1] . & Propertius lib. 3. Maecenas eques Etrusco de sanguine Regum, Intra fortunam qui cupis esse tuam. [Eleg., III, 9, 1]

[2] tibi Non ante uerso lene merum cado Cum flore &c.] tria se praecipue apparasse ostendit : uinum, rosas, unguenta. sic sup. Od. iii. lib. 2. huc uina, & unguenta, & nimium breues Flores amoenae ferre iube rosae. [Carm., II, 3, 13]

[2] non ante uerso cado] quid sit cadum uertere, & cadus uersus, ex Plauto intelligere licet in Sticho. Nolo ego nos pro summo bibere : nulli rei erimus postea : Nanque aedepol quanuis de-subito uel cadus uorti potest. [Stich., 720] & Virgilius Aen. ix. Indulgent uino, & uertunt crateras aenos. [Aen., IX, 165] Vinum igitur e cado promturi cadum uertebant : & ita uinum hauriebant, seu depromebant.

[4] pressa] id est, ex qua oleum expressum est, quod balaninum appellatur. per glandem igitur pressam, oleum balaninum ex glande unguentaria expressum significat.

[4] tuis capillis] ut eo unguento tui capilli delibuti niteant.

[4] balanus] balanus glans unguentaria. Plinius lib. 12. cap. xxviii.

[6] Esulae] Esula oppidum in colle situm, Tiburi propinquum.

[8] & Telegoni iuga patricidae] id est, Tusculum item in colle situm. de quo multa Strabo lib. 5. De Telegono autem scribit Homeri interpres ὀδ. λ. recentiores poëtas ea, quae de Telegono Vlyssis & Circes filio dicuntur, confinxisse, nempe ab eo, cum in Ithacam patrem quaerens uenisset, imprudente patrem esse interfectum.

[9] fastidiosam copiam] quae fastidium parit. nam Putet aper, rhombusque recens, mala copia quando Aegrum sollicitat stomachum, ut est saty. ii. libri 2. [Serm., II, 2, 42] supra Od. i. huius libri [Carm., III, 1, 36] , dominum, terrae fastidiosum dixit, qui terrae fastidio afficiatur.

[10] Molem propinquam nubibus] aedificia ad eam altitudinem perducta, ut nubes attingere uideantur. sup. Od. xv. lib. 2. regias moles [Carm., II, 15, 1] appellauit.

[14] Mundae] neque sordidae, neque nimis opiparae, & sumtuosae, ut saty. i. lib. 2. Mundus erit, qui non offendet sordibus, atque In neutram partem cultus miser. [Serm., II, 2, 65]

[16] Sollicitam explicuere frontem] ademerunt curas, & exhilararunt animos. explicare frontem dicitur tum id, quod laetitiae causam affert, ut hoc loco : tum is, qui re aliqua laeta sibi oblata, uultu & fronte laetitiam [p. 331] declarat. sic sat. ii. lib. 2. Ac uenerata Ceres, ut culmo surgeret alto, Explicuit uino contractae seria frontis. [Serm., II, 2, 118] Terentius de eo, qui hilariter uiuit, dixit exporrigere frontem. Adelph. da te hodie mihi : Exporge frontem. [Adelph., 842] paulo post idem dicit aliis uerbis, hodie modo hilarum te face. [Adelph., 842]

[17] Iam clarus occultum] uidetur hic Alcaeum esse imitatus : cuius extant hi uersus apud Athenaeum lib. 1. &. 10. Τέγγε πνεύμονας οἴνῳ, τὸ γὰρ ἄστρον περιτέλλεται. Ἡ δ´ ὥρη χαλεπή, πάντα δὲ δίψᾷ ὑπὸ καύματος [Deipn., I, 22e], & alibi, Πίνωμεν· τὸ γὰρ ἄστρον περιτέλλεται. [Deipn., I, 22f] significatur autem aestatis aduentus.

[17] Andromedae pater] Cepheus Andromedae pater ex Cassiopea uxore. de quo sic Aratus. Αὐτὸς μὲν κατόπισθεν ἐὼν Κυνοσουρίδος Ἄρκτου Κηφεὺς ἀμφοτέρας χεῖρας τανύοντι ἐοικὼς. [Phaen., 182] Andromedae autem reposui, secutus libros ueteres.

[18] iam procyon furit] antecanem Aratus sub geminis locat. Καὶ μὴν καὶ Προκύων Διδύμοις ὕπο καλὰ φαείνει. [Phaen., 450] quem uersum sic uertit M. Tullius & hic Geminis est ille sub ipsis, Antecanem Graio procyon qui nomine fertur. [Nat. Deor., II, 114]

[22] & horrida Dumeta Siluani] ita scriptum reperi in duobus lib. Vatic. & Iann. alii habent horridi, &c. unus, horrida Dumeta siluarum. ego probabiliorem, meo iudicio, scripturam secutus sum.

[23] caretque ripa] cod. Achillis Statii caret qua, [Cod. Carm., III, 29, 23] quam scripturam non memini me usquam reperire.

[27] regnata Cyro Bactra] in quibus regnauit Cyrus. notauimus hoc genus loquendi supra ad Od. vi. lib. 1. & regnata petam Laconi Rura Phalantho. [Carm., II, 6, 11] Strabo Βάκτραν nominat numero singulari lib. 2. εἶτα εἰς βάκτραν τὴν πόλιν [Geog., XI, 8, 9], &c. Plinius Bactra numero multitudinis, ut Horatius.

[28] Tanaisque discors] cur discors ? an quod cum Moeotide palude Asiam ab Europa disterminat ? an quod desinens in duas se partes findit, unaque in Moeotidem paludem, altera in Cimmerium Bosporum influit ? an quod Scythae & Sarmatae, per quos fluit, continua inter se bella gerunt ?

[29] Prudens futuri temporis exit] nihil est hac sententia tritius. eam sic complectitur Pindarus εἴδ. ιβ. Olymp. σύμβολον δ’ οὔπω τις ἐπιχθονίων πιστὸν ἀμφὶ πράξιος ἐσσομένης εὗρεν θεόθεν, τῶν δὲ μελλόντων τετύφλωνται φραδαί. [Olymp., 12, 10] id est, nullus dum mortalium certam rei futurae notam diuinitus consecutus est : & futurorum cognitio est obscura.

[32] ultra fas trepidat] ultra id, quod ei licet, laborat, id est, se cura rerum futurarum macerat, ut Od. xvi. lib. 2. Laetus in praesens animus, quod ultra est, Oderit curare. [Carm., II, 16, 25]

[32] quod adest] id quod praesens est. sic Pindarus εἴδ. η. ἰσθμ. . τὸ δὲ πρὸ ποδὸς ἄρειον ἀεὶ χρῆμα πᾶν. δόλιος γὰρ αἰὼν ἐπ’ ἀνδράσι κρέμαται ἑλίσσων βιότου πόρον. [Isthm., 8, 12]

[33] aequus] id est, aequo animo. annot. ad Od. iii. lib. 2. [Ad Carm., II, 3, 1]

[33] cetera fluminis ritu feruntur] ea tantum, quae praesentia sunt, in nostra potestate sunt sita, eaque nostro arbitratu componere, & moderari possumus, inquit. cetera autem uel Dei immortalis uoluntate, ac prouidentia administrantur & horum causae sunt aeternae ac necessariae : uel temere, arbitrioque fortunae eueniunt, & horum causae sunt fortuitae. dico autem haec de philosophorum sententia. Quemadmodum autem fluuii, qui nunc [p. 332] lenis & pacatus est : nunc rapidus & uiolentus, cursum moderari non possumus : sic neque rerum futurarum naturam, quae interdum tranquilla est, sedata, laeta, optata : interdum concitata, & turbulenta, & mortalibus calamitosa, atque aduersa, immutare fas est. Saepe utuntur poëtae hac torrentis similitudine : sed uarie. Virgilius Aeneam armorum sonitu & fragore e somno excitatum cum pastore confert, e montis uertice torrentem ingenti cum murmure praecipitantem, omniaque secum trahentem, exaudiente. Aeneid. 2. Excutior somno, & summi fastigia tecti Ascensu supero, atque arrectis auribus asto : In segetem ueluti cum flamma furentibus Austris Incidit, aut rapidus montano flumine torrens Sternit agros, sternit sata laeta, boumque labores, Praecipitesque trahit siluas. stupet inscius alto Accipiens sonitum saxi de uertice pastor. [Aen., II, 302] Sic Lucretius lib. 1. ubi disputat de primis principiis, docetque ea cerni non posse : uentorum affert similitudinem, qui, cum oculis non cernantur, arbores sternunt tamen, & mare turbant, & concitant, non aliter (inquit) Quam cum mollis aquae fertur natura repente Flumine abundanti, quod largis imbribus auget Montibus ex altis magnus decursus aquaï, Fragmina coniiciens siluarum, arbustaque tota : Nec ualidi possunt pontes uenientis aequaï Vim subitam tolerare : ita magno turbidus imbri Molibus incurrit ualidis cum uiribus amnis : Dat sonitu magno stragem, uoluitque sub undis Grandia saxa : ruit, qua quicquam fluctibus obstat. [Nat. Rer., I, 289] & Homerus ἰλ. λ. Aiacem in praelio uiros, equosque sternentem cum fluuio torrente comparat. Ὡς δ’ ὁπότε πλήθων ποταμὸς πεδίον δε κάτεισι Χειμάῥῤους κατ’ ὄρεσφιν ὀπαζόμενος Διὸς ὄμβρῳ· Πολλὰς δὲ δρῦς ἀζαλέας, πολλὰς δέ τε πεύκας Ἐισφέρεται, πολλὸν δέ τ' ἀφυσγετὸν εἰς ἅλα βάλλει, Ὥς ἔφεπε κλονέων πεδίον τότε φαίδιμος Αἴας. [Il., XI, 492] itemque Diomedem ἰλ. ε. Θῦνε γὰρ ἂμπεδίον ποταμῷ πλήθοντι ἐοικὼς Χειμάῤῥῳ [Il., V, 87], &c. Horatius quoque Od. ii. lib. 4. Pindarum cum tali fluuio comparat. Monte decurrens uelut amnis, imbres Quem super notas aluere ripas, Feruet, immensusque ruit profundo Pindarus ore. [Carm., IV, 2, 5] Idem Od. xiiii. eiusdem libri , Claudium Neronem eiusmodi fluuio similem facit, Sic Tauriformis uoluitur Aufidus : Qui regna Dauni perfluit Appuli, Cum saeuit, horrendamque cultis Diluuiem meditatur agris : Vt Barbarorum, [Carm., IV, 14, 26] &c. Sic Homerus ἰλ. γ. Vlyssis orationem cum niuibus hibernis confert. Ἀλλ’ ὅτε δὴ ὄπα τε μεγάλην ἐκ βήθεος ἵει, Καὶ ἔπεα νιφάδεσσιν ἐοικότα χειμερίῃσιν, Οὐκ ἂν ἔπειτ' Ὀδυσῆΐ γ' ἐρίσσειε βροτὸς ἄλλος. [Il., III, 221]

[35] delabentis] sic est legendum, non, dilabentis. & ita scriptum reperi in duob. codicib. Vaticanis, Don. Faer. Vrs. Torn.

[41] Irritat] irritandi uerbum unico scribendum esse aliquando existimaui, cum a uerbo irascor, seu ab ira ducatur. sed cum in omnibus libris calamo scriptis reperiatur scriptum irritare, & in lib. Faër. Vrs. Don. Torn. hoc loco Irritat sine ulla litura : & cum Plinius & Columella utantur uerbo proritandi, a sententia descisco. Est autem irritare proprie iram commouere, & concitare, fortasse a canibus iratis ductum. ὀργίζειν dicunt Graeci. ex quo excitare interdum significat. M. Tullius Phil. vii. irritari Antonium non oportuit. [Phil., VII, 1] Brut. ad Atticum nescio, quid scribam tibi, nisi unum, pueri & cupiditatem, & licentiam potius esse irritatam, quam compressam. Terentius Adelph. ne si magis irritatus siet, aliqua ad patrem hoc permanet, atque ego tunc perpetuo perierim. [Adelph., 282] Plautus Amphit. Nam si me [p. 333] irritassis, hodie lumbifragium hinc auferes, Horatius in epist. ad Pisones . Segnius irritant animos dimissa per aureis, [Ars, 180] &c.

[41] Ille potens sui, laetusque] ἐγκρατὴς ἑαυτοῦ  : liber, & solutus omni cupiditate, & uacuus ab omnibus animi morbis.

[42] In diem uixi] crebro monet Horatius, ut in diem uiuamus, id est, ut bonis praesentibus, & paratis, atque in nostra potestate sitis fruamur. ut Od. xvi. lib. 2. [Carm., II, 16, 25]

[43] cras uel atra] respexit ad illud ἐμοῦ θανόντος ἡ γῆ μιχθήτω πυρί. quae oratio est eorum, qui futura ad se nihil pertinere putant. non dissimile est illud ex Hymnide Caecilii. Mihi sex menses satis sunt uitae : septimum Orco spondeo.

[45] Non tamen irritum] Aristoteles lib. 6. de morib. ad Nicomachum quo loco disputat περὶ προαιρέσεως. id est, de consilio, ut nos quidem uertimus : duos uersus Agathonis profert in hanc sententiam Μόνου γὰρ αὐτοῦ καὶ θεὸς στερίσκεται, Ἀγένητα ποιεῖν ἅσσ' ἂν ᾖ πεπραγμένα. [Eth. Nic., 1139b] quos uersus sic uertimus. Hoc nanque duntaxat negatum etiam Deo est, Quae facta sunt, infecta posse reddere. eandem sententiam sic complexus est Simonides, τὸ γὰρ γεγενηρένον οὐκ ἔτι ἄῤῥεκτον ἔσται. [Frag., 98]

[46] Quodcunqueretro est] quodcunque praeteriit.

[47] Diffinget] ex hoc loco intelligi potest, quid sit diffingere, nempe contrarium esse uerbo fingendi, quemadmodum supra docuimus Od. xxxv. libr. 1. [Ad Carm., I, 35, 38] ubi locum illum in omnibus exemplaribus corruptum, diffingas retusum, &c. ita emendauimus, distringas recusum. quidam tamen hoc loco legunt Diffringet. quam scripturam quanuis nusquam repererim, probo tamen.

[50] Ludere pertinax] de hoc genere loquendi dicemus ad Od. viii. lib. 4. [Ad Carm., IV, 8, 8] Iam ludum ludere, & gaudium gaudere, & similia, Latinis sunt usitata. Terentius in Eunucho. quia consimilem luserat Iam olim ille ludum. [Eun., 586]

[51] Transmutat incertos honores Nunc, &c.] sic sup. Od. xxxiiii. lib. 1. ualet ima summis Mutare, [Carm., I, 34, 12] &c. & hinc apicem rapax Fortuna cum stridore acuto sustulit, hic posuisse gaudet.

[52] benigna] quid sit benignus, & benignitas, diximus ad Ode xvii. libr. 1. [Ad Carm., I, 17, 15]

[53] Laudo manentem] si fortuna manet, laudo, &c. fortuna manens intelligitur secunda : auolans, & fugiens, aduersa. ita loquitur lib. de arte poët. Vt redeat miseris, abeat fortuna superbis. [Ars, 201] & Od. xxxv. lib. 1. Vtcunque mutata potentes Veste domos inimica linquis. [Carm., I, 35, 24] sic Euripides Phoeniss. Κρέων. Μεῖνον· τί φεύγεις ; Τειρεσ. ἡ τύχη σ', ἀλλ’ οὐκ ἐγώ. [Phoen., 898]

[54] si celeres quattit Pennas] id est, si auolat : si mutatur fortuna, si fugit, id est, si aduersa est, ut diximus.

[54] resigno, quae dedit] quae obsignata habebam, aperio, & reddo. sic epist. ad Maecenatem secunda lib. 1. Hac ego si compellor imagine, cuncta resigno. [Epist., I, 7, 34]

[55] mea Virtute me inuoluo] bona externa non desidero : sed meis contentus uiuo : in mea uirtute meae uitae praesidium constituo, non in rebus externis : meis me uiribus tutor, ac defendo, non alienis.

[55] probamque Pauperiem sine dote quaero] id est, paupertatem cum uirtute coniunctam expeto. ducta est similitudo ab iis uxoribus, quae indotatae ducuntur domum. [p. 334] congruit cum his id, quod est Od. ix. lib. 4. Non possidentem multa uocaueris Recte beatum, [Carm., IV, 9, 45] &c. quae sequuntur.

[57] Non est meum, &c.] non est meum nauigare, nauigationisque me periculo committere, ut ditescam. solent autem homines in dubiis temporibus, & rebus aduersis, quemadmodum coorta in mari tempestate, ad deos confugere. sup. Od. i. huius libri . Desiderantem, quod satis est neque Tumultuosum sollicitat mare : Nec saeuus, [Carm., III, 1, 25] &c.

[59] & uotis pacisci] non est meum (inquit) uotis, & precibus cum diis quodammodo transigere, ac pacisci, ne naufragio facto merces meae in mari pereant.

[62] Tunc me biremis] significat id nunquam futurum. Quis enim se in mari Aegaeo, tempestate coorta, & uentis increbrescentibus naui biremi tuto nauigaturum speret ? quanquam Catullus faselum laudans negat ulla uota littoralibus Deis sibi esse facta, cum ueniret a mare Nouissimo usque ad Benacum lacum. [Carm., 4, 23] Melius igitur Euripides Ναῦς ἡ μεγίστη κρεῖσσον ἢ μικρὸν σκάφος. [Frag., TGF, p. 466, fr. 355]

[64] geminusque Pollux] sic Catullus Gemelle Castor, & Gemelle Castoris, [Carm., 4, 27] de Castore, & Polluce diximus ad Od. xii. lib. 1. [Ad Carm., I, 12, 25]