In Bacchvm. Ode 19.

Sibi licere Bacchi laudes, ut eius numinis pleno & concitato, canere.

COMMENTARII.

[4] Capripedum satyrorum] lubet ad hunc locum ea ascribere, quae Pausanias in Atticis narrat se a quodam Euphemo Care de satyris accepisse. Dicebat igitur Euphemus (inquit Pausanias) cum in Italiam nauigaret, se ui [p. 213] uentorum, & tempestate abreptum, a recto cursu longe admodum aberrasse, atque in mare peregrinum, & inauditum, in quo denique nauigari non solet, delatum esse : in eo mari insulas esse multas desertas atque incultas, in quibus habitarent tamen homines feri, & agrestes, & rufi : quibus caudae non multo caudis equinis minores ad coxas usque propenderent : insulas autem illas appellari Satyridas. Haec Pausanias. reliqua de satyrorum profusa libidine, turpissimaque contumelia, & petulantia in mulierem illam barbaram illis traditam ac permissam, pudore reuocatus non persequar. Nonnulli scriptores, Satyros dicunt esse tanquam Silenos & Panas, eosque ad libidinem & rem ueneream admodum propensos esse : satyrosque ἀπὸ τὴς σάθης esse appellatos, quae uel est inflammata rei uenereae cupiditas, uel πέος. Battus quidem ille apud Theocritum εἰδ. δ. caprarium quendam libidinosiorem, dicit genere & cognatione cum Satyris, aut Panibus esse coniunctum, atque etiam cum illis libidine certare posse. εὖ γ’, ὤνθρωπε φιλοῖφα· τό τοι γένος ἢ Σατυρίσκοις Εγγύθεν, ἢ Πάνεσσι κακοκνάμοισιν ἐρίσδει. [Idyll., 4, 62] Capripedes autem etiam Lucretius appellat lib. 4. Haec loca capripedes Satyros, Nymphasque tenere Finitimi fingunt. [Nat. Rer., IV, 480] uterque expressit epithetum Graecum τραγόποδες.

[4] acutas] attentas ad audiendum erectas.

[7] Euoe] Ευοῖ uox est Bacchantium mulierum. Pausanias in Messen. scribit montem quendam Ithoniae urbi uicinum Euan appellatum ab ea uoce Bacchica, quam Bacchus ipse, & mulieres cum eo bacchantes illo primum loco ediderunt.

[5] trepidat] tremit.

[6] plenoque Bacchi pectore] concitato, commoto, Ode xv. lib. 3. Pulso thyas uti concita tympano. [Carm., III, 15, 10]

[6] turbidum laetatur] huic similia multa loquendi genera collegimus supra ad Od. xxii. lib. 1. [Ad Carm., I, 22, 23]

[8] thyrso] a thyrso, quae erat uirga, seu hasta Bacchica, thyrsigeri dicti : ναρθηκοφόρους appellant Graeci. Thyrsos pampineas hastas uocat Virgilius Aen. 7.

[9] fas peruicaces] fas est, δυνατόν ἐστι. ut sup. Ode xi. [Carm., I, 11, 1] Vult autem ex eo quod possit Bacchi Thyadas, & mysteria cantare, se poëtam Deo dignum existimari : & ita sentit Porphyrio alii (quos non refello) fas est, hoc loco, ualere uolunt idem, quod, licet.

[9] peruicaces] proteruas, pertinaces, impudentes. Nonius nomen peruicax ait esse laudi, pertinax probro. [Comp. Doc., V, p. 433 M] lib. 3. Od. 3. Musam suam peruicacem nominat. Desine peruicax Referre sermones Deorum. [Carm., III, 3, 70]

[12] iterare] iterum atque iterum cantare, ut supra dixi annot. ad Od. vii. libri. 1. [Ad Carm., I, 7, 32]

[10] Vinique fontem, lactis &c.] uidetur plane Horatius, cum haec de fontibus uini, lactis, mellis scriberet, locum illum Euripidis in Bacch. habuisse sibi ante oculos propositum, ubi Baccharum alia saxum thyrso pulsante fons aquae prosilit, alia in terram thyrsum deiiciente, fons uini promanat : aliae lactis cupidae summis digitis terram scindentes, lactis copiam habebant : ex thyrsis autem ederaceis mellis riui fluebant. Sic Euripides θύρσον δέ τις [p. 214] λαβοῦσ’ ἔπαισεν εἰς πέτραν, Ὅθεν δροσώδης ὕδατος ἐκπηδᾷ νοτίς. Ἄλλη δὲ νάρθηκ’ ἐς πέδον καθῆκε γῆς· Καὶ τῇδε κρήνην ἐξανῆκ’ οἴνου θεός· Ὅσαις δὲ λευκοῦ πόματος πόθος παρῆν, Ἄκροισι δακτύλοισι διαμῶσαι χθόνα, Γάλακτος ἑσμοὺς εἶχον· ἐκ δὲ κισσίνων Θύρσων γλυκεῖαι μέλιτος ἔσταζον ῥοαί. [Bacch., 704]

[13] beatae coniugis] Ariadnae, quae quemadmodum Thesei amore capta, Minotauri fratris interficiendi rationem ac uiam ei ostenderit, ab eoque postea Athenas reuertente relicta sit : quas, & quam lugubres querelas effuderit : postremo, ut eam sibi Bacchus uxorem adoptarit, elegantissimis uersibus explicat uenustissimus poëta Catullus : quanquam hoc ultimum de Baccho copiosius persequitur Ouidius metamorph. 8. & Eustath. ceterique Homeri interpretes. Hesiodus item eandem fabulam tangit in Theogonia, : χρυσοκόμης δὲ Διώνυσος ξανθὴν Ἀριάδνην Κούρην Μίνωος, θαλερὴν ποιήσατ’ ἄκοιτιν. Τὴν δέ οἱ ἀθάνατον καὶ ἀγήρω θῆκε κρονίδης. [Theog., 947] Homerus autem ὀδυσσ. λ . longe alia narrat de Ariadna : nempe eam a Theseo quidem esse e Creta Athenas auectam : uerum nullum fructum, nullamque uoluptatem illum ex eo facto esse consecutum propterea, quod eam Diana impietatis apud se a Baccho accusatam, quia in eius templo rem cum Theseo habuisset, interemit. Homeri uersus sunt hi, καλὴν τ’ Ἀριάδνην Κούρην Μίνωος ὀλοόφρονος, ἥν ποτε Θησεὺς Ἐκ Κρήτης ἐς γουνὸν Ἀθηναίων ἱεράων Ἧγε μέν, οὐδ’ ἀπόνητο, πάρος δέ μιν Ἄρτεμις ἔκτα Δίῃ ἐν ἀμφιρύτῃ Διονύσου μαρτυρίῃσι [Od., XI, 321], &c.

[13] Additum stellis honorem] coronam, quam Bacchus Ariadnae a se raptae donauit, quamque postea ceteri dii Baccho gratificari cupientes, inter sidera collocarunt. de qua sic Aratus Αὐτοῦ κᾀκεῖνος στέφανος, τὸν ἀγαυὸς ἔθηκε Σῆμ’ ἔμεναι Διόνυσος ἀποιχομένης Ἀριάδνης, Νώτῳ ἐπιστρέφεται κεκμηκότος εἰδώλοιο. [Phaen., 71]

[14] tectaque Penthei Disiecta] Pausanias haec de Pentheo scribit in Corinthiacis : illum tum alia in Bacchum ausum esse, atque admisisse per contumeliam, tum ad extremum in Citheronem ascendisse, ut mulieres bacchantes spectaret. ita arbore conscensa, quae ab illis fiebant, prospexisse : illas autem, simulatque eum uiderunt, Pentheum discerpsisse, & uiuentis adhuc ac spirantis membra alia alio distraxisse. Plautus in mercat. Pentheum diripuisse aiunt Bacchas : nugas maximas Fuisse credo, praeut, quo pacto ego diuorsus distrahor. [Mercat., 469] lege eadem de re Philostratum in Imaginib. & Euripidis Bacchas. Dicemus & nonnulla ad saty. iii. libri secundi [Ad Serm., II, 3, 304] . Fuit autem Pentheus rex Thebarum. epist. ad Quinct. lib. 1. Vir bonus & sapiens audebit dicere, Pentheu Rector Thebarum, [Epist., I, 16, 73] &c.

[16] Thracis & exitium Lycurgi] Homerus ἰλ. ζ. [Il., VI, 123] Diomedem facit a Glauco quaerentem qui sit, Deus ne aliquis e caelo delapsus, an mortalis. nolle se cum Diis immortalibus decertare. non enim Lycurgo Dryantis filio suam amentiam bene processisse, qui cum Diis contenderit, eorumque inimicitias sibi, conflauerit, Bacchi nutricibus in fugam uersis, Bacchoque ipso perterrito, atque in mare compulso. Lege Homerum & Eustath. ad eum locum.

[16] exitium] pessimum exitum. Festus. Has suae impietatis poenas dedit Lycurgus, quod oculis a Ioue priuatus est, atque etiam uita. Homerus ἰλ. [p. 215] eodem lib. τῷ μὲν ἔπειτ’ ὀδύσαντο θεοὶ ῥεῖα ζώοντες· Καί μιν τυφλὸν ἔθηκε Κρόνου παῖς, οὐδ’ ἄρ’ ἔτι δὴν Ἦν, ἐπεὶ Αθανάτοισιν ἀπήχθετο πᾶσι θεοῖσιν. [Il., VI, 138] alii dicunt ab ipso Baccho fuisse interfectum.

[18] uuidus] uino madidus, βεβρεγμένος. Ode v. lib. 4. dicimus uuidi, Cum sol Oceano subest. [Carm., IV, 5, 39]

[19] nodo coërces uiperino Biston] colligis in nodum, Thraciarum mulierum bacchantium comas, earumque capitibus serpentes coronarum instar imponis.

[20] sine fraude] id est, sine ullo damno. impune. sic carm. saecul. cum per ardentem sine fraude Troiam Castus Aeneas patriae superstes Liberum muniuit iter. T. Liuius lib. 34. nihil praeterea cum consule pacti, quam ut sine fraude Punicum emitteretur praesidium, ad Consulem transtulerunt signa. [Hist., XXIV, 47] Sed quod ad Baccharum crineis attinet, Euripides in Bacchis ait Bacchum ipsum statim ut e femore Iouis editus est, serpentibus esse coronatum. στεφάνωσέν τε δρακόντων στεφάνοις, ἔνθεν ἄγραν θηρότροφον μαινάδες ἀμφιβάλλονται πλοκάμοις. [Bacch., 101]

[21] Tum, cum parentis, &c.] Cum in Phlegra Dii cum Gigantibus ancipiti praelio diu decertassent, aiunt Terram Ioui dixisse non aliter Deos Gigantibus superiores futuros, nisi duos semideos sibi belli socios & adiutores adiungerent. Ita Bacchus & Hercules arcessiti sunt : quorum opera & uirtute Dii immortales uictoria sunt potiti. De Hercule autem supra Od. xii. & Domitos Herculea manu Telluris iuuenes. [Carm., II, 12, 6]

[22] Cohors Gigantum impia] eo impia, quod cum diis pugnarit. ex quo θεομαχεῖν. id est, cum Diis pugnare.

[23] Rhoetum] de quo Ode 4. lib. 3.

[23] leonis Vnguibus, horribilique] aiunt enim Bacchum specie Leonis induta, cum Gigantibus decertasse, eosque unguibus, & dentibus tanquam Leonem, deuicisse.

[25] Quanquam choreis] Lucianus in eo dialogo, qui inscribitur προσλαλιὰ, ἢ Διόνυσος, scribit Bacchum, bello aduersus Indos suscepto, exercitu iam in Indiam adducto, ab illis initio contemtum, ac derisum esse, quia totus ille exercitus partim ex mulieribus bacchantibus, partim ex iuuenibus rusticis, nudis, cordaca saltantibus, edera coronatis, furiosis, atque insanis constare uideretur : sed ad extremum illos uim, & potentiam Bacchi suo magno malo sensisse.

[29] Te uidit insons] ita te uidit, ut tibi nulla ex parte nocuerit ad inferos descendenti.

[30] cornu decorum] Baccho cornu tribuunt poëtae, quod ii, qui liberalius biberint, ad uim & pugnam parati sint, atque instructi : ob eandemque rationem Bacchum tauro, & pardalo similem faciunt, ut scribit Athenaeus lib. 2. his uerbis. καὶ ταύρῳ παρεικάζουσι τὸν Διόνυσον, καὶ παρδάλει, διὰ τὸ πρὸς βίαν τρέπεσθαι τοὺς ἐξοινωθέντας. εἰσὶ δ’οἳ καὶ θυμικοὶ γίνονται· τοιοῦτος δ´ ὁ ταῦρος. Εὐριπίδης. ταῦροι δ´ ὑβρισταὶ, κ’ ἐκ κέρως θυμούμενοι. [Deipn., II, 38e] &c. Propertius lib. 3. Quod superest uitae, per te, & tua cornua uiuam, Virtutisque tuae Bacche poeta ferar. [Eleg., III, 19] Festus item scribit cornua, Liberi patris simulacro adiici, quod homines nimio uino truces fiant, ut belluae. Euripides Bacchis, Bacchum ταυρόκερον θέον appellat.

[p. 216]

[31] & recedentis, trilingui Ore pedes] & ore suo trilingui tuos pedes, tuaque crura redeuntis ad superos demulsit : quod est in cane amoris & gratulationis argumentum : neque hoc nisi dominis, aut certe notis facere solet, ut scribit Plato polit. lib. 2. Bacchum autem etiam ad inferos descendisse, ut uxorem Semelen reduceret, fabulantur poëtae. Et Pausanias in Corinthiac. scribit se Alcyoniam paludem uidisse, per quam ille descendisse dicitur : de cuius immensa altitudine uide apud eundem ibidem.