[p. 24]

Ad L. Sextium consularem. Ode 4.

Aduentu ueris, & communi moriendi conditione proposita, hortatur ad uoluptates.

Solvitur acris hiems grata uice ueris, & Fauoni :

Trahuntque siccas machinae carinas :

Ac neque iam stabulis gaudet pecus, aut arator igni :

Nec prata canis albicant pruinis.

5 Iam Cytherea choros ducit Venus imminente Luna :

Iunctaeque Nymphis Cratiae decentes

Alterno terram quatiunt pede, dum graueis Cyclopum

Vulcanus ardens urit officinas.

Nunc decet aut uiridi nitidum caput impedire myrto,

10 Aut flore, terrae quem ferunt solutae.

Nunc & in umbrosis Fauno decet immolare lucis,

[p. 25]

Seu poscat agnam, siue malit haedum.

Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas,

Regumque turreis. o beate Sexti,

15 Vitae summa breuis spem nos uetat inchoare longam.

Iam te premet nox, fabulaeque manes,

Et domus exilis Plutonia, quo simul mearis :

Nec regna uini sortiere talis,

Nec tenerum Lycidam mirabere, quo calet iuuentus

20 Nunc omnis, & mox Virgines tepebunt.

COMMENTARII.

[1] Soluitur acris] descriptio ueris est, quo tempore maxime omne animantium genus hilaritati ac laetitiae sese dedere solet, omni tristitia, quam affert hiemis deformitas, caelique grauitas, & diei obscuritas, depulsa. Sed quod solui hiemem dicit, ueris aduentu, cum quicquid soluitur, astrictum, aut uinctum fuisse intelligatur : hiems autem non astringatur, neque uinciatur, sed astringat potius & contrahat : perinde illud accipiemus, ac si dixisset, soluitur terra ueris aduentu, quae fuerat, ui hiemis, & frigore astricta : quo quidem proximo modo infra locutus est eadem Ode Aut flore, terrae quem ferunt solutae, [Carm., I, 4, 10] id est, laxatae, mollitae.

[1] uice] uicissitudine. sic Ode vii. lib. 4. Mutat terra uices. [Carm., IV, 7, 3]

[2] Trahuntque siccas machinae] scribit Vegetius libro quarto de re militari, cap. xxxix. ex die tertio iduum Nouemb. usque ad diem sextum id. Mart. maria claudi. [De arte milit., IV, 39] Hesiodus item ἔργ. καὶ ἡμέρ uetat post Virgiliarum occasum nauigare, propterea quod eo tempore mare tempestatibus maximis concitatur. iubet autem naues in littus subducere, saxisque undique communire, ut uentorum uim facilius perferre possint. sic Hesiodus εὖτ’ ἂν πληϊάδες σθένος ὄμβριμον Ὠρίωνος φεύγουσαι πίπτωσιν ἐς ἠεροειδέα πόντον, δὴ τότε παντοίων ἀνέμων θύουσιν ἀῆται, καὶ τότε μηκέτι νῆας ἔχειν ἐπὶ οἴνοπι πόντῳ, γῆν δ’ ἐργάζεσθαι μεμνημένος, ὥς σε κελεύω, νῆα δ’ ἐπ’ ἠπείρου ἐρύσαι πυκάσαιτε λίθοισι πάντοθεν, ὄφρ’ ἴσχωσ’ ἀνέμων μένος ὑγρὸν ἀέντων χείμαρον ἐξερύσας ἵνα μὴ πύθῃ Διὸς ὄμβρος. [Op., 619] Hoc igitur tempore naues in littus subductae, trabibusque, quibus fulciebantur, impositae, tantisper ibi continebantur, dum tempus ad nauigationem idoneum adueniret. tunc uero machinis in mare retrahebantur. Ita haec huius loci sententia est, naues siccae, quae mensibus hibernis in littore lignis subiectis a nauigatione conquieuerunt, nunc ueris aduentu machinis in mare trahuntur. atque his significatur ueris aduentus. Solebant autem ueteres, etiam si per anni tempus nauigare liceret, naues tamen hoc modo lignis subiectis in littore collocare, cum scilicet in bello, aut alia in re occupati nauigatione supersederant. quod declarat Homerus [p. 26] ἰλιάδ. α. νῆα μὲν οἵγε μέλαιναν ἐπ’ ἠπείροιο ἔρυσσαν ὑψοῦ ἐπὶ ψαμάθου, ὑπὸ δ’ ἕρματα μακρὰ τάνυσσαν· αὐτοὶ δ’ ἐσκίδναντο κατὰ [Il., I, 485] &c. Exemplum autem nauium e continente in mare deducendarum extat in secundo libro cum Graeci Agamemnonis oratione, qua eorum animos tentarat, decepti cupidissime ad naues concurrunt, atque ad reditum omne suum studium conferunt. τοὶ δ’ ἀλλήλοισι κέλευον ἅπτεσθαι νηῶν, ἠδ’ ἑλκέμεν εἰς ἅλα δῖαν, οὐρούς τ’ ἐξεκάθαιρον, ἀϋτὴ δ’ οὐρανὸν ἷκεν οἴκαδε ἱεμένων, ὑπὸ δ’ ᾕρεον ἕρματα νηῶν. [Il., II, 151]

[2] Machinae] machinam ita definit Vitruuius. Est continens ex materia coniunctio maximas ad onerum motus, habens uirtutes. Ea mouetur ex arte, circulorum rotundationibus, quem motum Graeci κυκλικὴν κίνησιν appellant. [Arch., X, 1]

[4] albicant] albescunt.

[5] Iam Citherea choros ducit Venus] Venus dux chori, cum Nymphis & Gratiis ad lunam saltat. Luna imminente, id est propinqua, ex quo intellige lucente. & ita noctu. Nam imminere ualet propinquum esse, non longe abesse. Vt cum dicimus, mortem nobis quotidie imminere. sic Horatius Od. xxvii. lib. 3. Imbrium diuina auis imminentum. [Carm., III, 27, 10] & Od. xii. huius libri Parthos Latio imminentes, [Carm., I, 12, 53] id est, animo & uoluntate nocendi propinquos. & Od. xxii. lib. 2. Imminens uillae tua pinus esto. [Carm., III, 22, 5] significat autem mulieres & puellas ueris tempore ad lunam saltare solere. idque Venere hortante, ac praeeunte. Neque temere Gratiae commemorantur, & numerantur cum Venere. Nam scribit Plutarchus ἐν ἐρωτικῷ Gratiam ab antiquis appellatam esse mulieris concessionem, qua se summitit, & commodat uiro,quemadmodum Pindarus ait e Iunone sine Gratiis natum esse Vulcanum, quia nondum erat matura cum a Ioue compressa est. & Sappho puellam nondum nubilem, paruam, & Gratiae expertem appellat. [De am., 5]

[6] Gratiae decentes] inter omnes conuenit tres esse Gratias : de nominibus autem non conuenit. Homerus quidem ἰλιάδ. σ. Vulcani uxorem facit unam ex Gratiis, sed eam communi nomine appellat χάριν. sic ille, τὴν δὲ ἴδε προμολοῦσα Χάρις λιπαροκρήδεμνος καλή, τὴν ὤπυιε περικλυτὸς ἀμφιγυήεις [Il., XVIII, 382] & Iliados ξ cum Iuno Iouem sopire ac fallere in animo haberet, ut eo dormiente Troiani minore negocio a Graecis opprimerentur, Somno Deo pollicetur se ei unam ex Gratiis in matrimonium daturam, Pasitheam nomine : ἀλλ’ ἴθ’, ἐγὼ δέ κέ τοι Χαρίτων μίαν ὁπλοτεράων δώσω ὀπυιέμεναι, καὶ σὴν κεκλῆσθαι ἄκοιτιν Πασιθέην, ἧς ἀιὲν ἱμείρεαι ἤμαζα πάντα. [Il., XIV, 267] Hesiodus autem in Theogon. tres Gratias Iouis & Eurynomae uult esse filias, earumque nomina haec commemorat, Aglaïam, Euphrosynam, Thaliam. sic Hesiodus de Ioue, Τρεῖς δέ οἱ Εὐρυνόμη Χαρίτων τέκε καλλιπαρῄους Ἀγλαΐην τε, καὶ Εὐφροσύνην Θαλίην τ’ ἐρατεινήν. [Theog., 907] Pindarus quoque ὀλυμπ. Ἔιδ. ὑστάτῳ tres facit Gratias iisdem nominibus, quibus eas afficit Hesiodus, appellatas πότνι’ Ἀγλαΐα φιλησίμολπέ τ’ Εὐφροσύνη, θεῶν κρατίστου παῖδες, ἐπακοοῖ νῦν, Θαλία τε ἐρασίμολπε. [Olymp., 14, 13] Iam Pausanias in Boeoticis Eteoclem primum omnium mortalium Gratiis sacrificasse scribit. Idem tradit Antimachum neque numero Gratiarum definito, neque earum nominibus prolatis, eas Solis & Aeglae [p. 27] filias fecisse : Hermesianactem autem quendam elegorum scriptorem Pitho, id est, suadam in Gratiis numerasse : [Descr. Gr., IX, 35] quod item scriptum reperi in Procli Commentariis in Hesiodum ἔργ. καὶ ἡμερ . Sic autem ille : Χάριτες εἰσὶ τρεῖς, Πειθὼ, Ἀγλαία καὶ Ἐυφροσύνη. ὧραι τρεῖς, Ἐυνομία, Δίκη, Ἐιρήνη. [Schol. in Op., Complendum ex editione Pertusi] Strabo uero libro Geog. viii. [Geog., IX, 2, 40] tradit Eteoclem in eo quod primus Gratiarum templum constituerit, diuitias & opes suas declarasse : quippe qui siue in accipiendo beneficio, siue in dando felix fuerit, siue in utroque, has deas ueneratus sit. Necesse est enim eum, qui ad illarum Dearum cultum animum, studiumque suum contulerit ad bene merendum de aliis fuisse aptum natura : multaque alia eodem loco addit Strabo de Eteocle, & eius, in dando & accipiendo beneficio, felicitate : quae iccirco omitto, quia ad hunc locum non admodum pertinent. Non arbitror autem mihi praetereundum Theocritum εἰδ. ις. Gratias Eteocleas Deas appellare, propterea quia (inquit interpres) Eteocles primus omnium mortalium Gratiis sacrificauit. sic Theocritus Ὠ Ἐτεόκλειοι χάριτες θεαὶ [Idyll., 16, 104], &c. quae congruunt cum iis quae tradit Pausanias.

[7] Alterno terram quatiunt pede] saltant nunc hoc, nunc illo pede terram pulsantes. sic loquitur Od. 1. lib. 4. In morem salium ter quatient humum. [Carm., IV, 1, 28] & Od. xviii. lib. 3. Gaudet inuisam pepulisse fossor Ter pede terram. [Carm., III, 18, 16] & huius lib. Od. xxxvii. Nunc est bibendum, nunc pede libero Pulsanda tellus. [Carm., I, 37, 1] sic. Apollonius i. Argon. ἐμμελέως κραιπνοῖσι πέδον ῥήσσωσι πόδεσσιν [Arg., I, 539] & Catullus in nupt. Iuliae & Manlii Pelle humum pedibus. [Carm., 61, 14] & Lucretius lib. 5. & duro terram pede pellere matrem. [Nat. Rer., V, 1402] alterno pede autem licet etiam ita explicare : numerose.

[7] Dum graues Cyclopum] Horatius alios poetas secutus Vulcani officinam uult in Aetna fuisse : ex qua ignes illi omnibus notissimi, auditi quidem certe, erumpunt. Atque hinc fortasse nata est fabula, Vulcanum cum Cyclopibus massas illas ferreas tundere, Iouisque fulmen quotidie aliud atque aliud cudere. Verisimile hoc etiam est poetas ad Vulcanias insulas respicere, quas Vulcanus quondam dicitur tenuisse. quanquam Apollonius lib. 3. argon. Vulcanum facit fabricantem in Hiera insula, quae est una ex Aeoli insulis. [Arg., III, 42] Sed quod Cyclopum, non Vulcani dicit officinas, id eo pertinet, quod Vulcanus eorum ministerio & opera utitur in fabricando. sic apud Virgilium Aen. viii. in armis Aeneae cudendis Cyclopes Vulcano praesto sunt, ac subseruiunt. [Aen., VIII,418] & apud Apollonium Argon. i. Iouis fulmen cudunt. Ἐν μὲν ἔσαν Κύκλωπες ἐπ’ ἀφθίτῳ ἥμενοι ἔργῳ, Ζηνὶ κεραυνὸν ἄνακτι πονεύμενοι [Arg., I, 730], &c. Homerus autem ἰλιάδ. σ. Vulcanum facit in caelo, non in Aetna, sine Cyclopum opera Thetidis rogatu Achillis arma fabricantem, uiginti follibus nunc uehementiorem, nunc remissiorem flatum, prout operis uel ratio, uel necessitas postulat, mittentibus. [Il., XVIII, 369]

[8] Vulcanus ardens] cuius uxor est Venus. interea (inquit) dum Vulcanus in officina Cyclopum fabricatur, Venus cum Nymphis & Gratiis saltat.

[9] Nunc decet aut] nunc decet aut myrteam coronam capiti imponere, aut ex ahis floribus concinnatam, quos terra laxata & soluta uerni temporis tepore, extulerit : quo more in conuiuiis ueteres utebantur. attendat [p. 28] autem adolescens hoc loquendi genus. caput impedire myrto pro eo quod est corollas ex myrto capiti imponere. non admodum dissimilia sunt illa, Ode vii. Tempora populea fertur uinxisse corona. [Carm., I, 7, 23] Ode xxv. lib. 3. Cingentem uiridi tempora Pampino. [Carm., III, 25, 20] Od. i. lib. 4. Et uincire nouis tempora floribus. [Carm., IV, 1, 32] aliter dixit Saty. vi. lib. 1. crus pellibus impedire. Nam ut quisque insanus nigris medium impediit erus Pellibus. [Serm., I, 6, 27]

[9] Nitidum] λιπαρὸν unguentis delibutum ut Od. vii. lib. 2. [Carm., II, 7, 7] nitentes Malobathro Syrio capillos. & M. Tullius Catil. ii. qui nitent unguentis, qui fulgent purpura. [Cat., II, 3] & Plautus Truculento feruide ut tota floret, ut oleo nitide nitet. [Truc., 354] & Virgilius Aen. v. Nudatosque humeros oleo perfusa nitescit. [Aen., V, 135]

[11] Fauno decet immolare] Dionysius Halicarnasseus Ἀρχ. Ῥωμ. α. tradit Faunum Regem Aboriginum fuisse, a Marte prognatum, eumque a Romanis tanquam aliquem patrium Deum sacrificiis & carminibus coli. Dionysii uerba sunt haec, Ἐτύγχανε δὲ τότε τὴν βασιλείαν τῶν Ἀβοριγίνων παρειληφὼς Φαῦνος Ἄρεος, ὥς φασιν, ἀπόγονος, ἀνὴρ μετὰ τοῦ δραστηρίου, καὶ συνετὸς : καὶ αὐτὸν ὡς ἐπιχωρίων τινὰ Ῥωμαῖοι δαιμόνων θυσίαις καὶ ᾠδαῖς γεραίρουσι. [Ant. Rom., I, 31] Varro lib. 6. de lingua Latina. Faunos Latinorum Deos appellat. [Ling. Lat., VII, 30] M. Tullius lib. 2. de nat. Deor. sub persona Balbi, ait saepe Faunorum uoces exauditas esse : saepe uisas formas Deorum, quenuis non hebetem, aut impium deos esse praesentes confiteri coegisse. [Nat. Deor., II, 2]

[12] Seu poscat agnam, &c.] sic codex Iannoct. & duo Vaticani, non, ut uulgo, agna, haedo.

[13] Pallida mors] eadem figura loquendi mors dicitur pallida ab Horatio, qua χλωρὸν δέος ab Homero [Il., VII, 479], & φρίσσοντες ὄμβροι a Pindaro Πυθ. εἴδ. α. [Pyth., 4, 81] & τακερὸς ἔρως ab Anacreonte [Carm., fr. 459 PMG] & μάκρος ἔρως ab Apollonio lib. 2. Videtur autem haec sententia ex Pindaro expressa Νεμ. Εἴδ. ζ. ἀφνεὸς πενιχρός τε θανάτου πέρας ἅμα νέονται [Nem., 7, 27] sic idem Horatius Od. xviii. lib. 2. aequa tellus Pauperi recluditur, Regumque pueris. [Carm., II, 18, 32] uide annot. ad Od. xxviii. huius libri [Ad Carm., I, 28, 15] .

[15] Vitae summa breuis spem nos uetat] sic Od. xi. huius libri . & spatio breui spem longam reseces. [Carm., I, 11, 6] summam posuit pro spatio. Et animaduerte in utroque loco esse antithesin. breue enim longo opponitur.

[16] Iam te premet nox] noctis nomine mortem intellige. sic Catullus o malae tenebrae Orci. [Carm., 3, 13] & infra Od. xxviii. Omnes una manet nox. [Carm., I, 28, 15] quanquam illo loco in quibusdam exemplaribus, scriptum est una manet mors.

[16] fabulaeque manes] Integra & emendata huius loci scriptura haec est, fabulaeque manes. neque inest hoc in loco ulla uel difficultas uel obscuritas. Iam te (inquit) premet nox, manesque, & inferi fabulosi, id est, de quibus tam multa & Philosophi fabulantur, & poetae. Plato quidem omnem fere, quem de inferis, poenisque inferorum habet, sermonem, μῦθον. id est, fabulam appellat : ut in Phaedone extremo. ἀλλὰ μήν, ἔφη ὁ Σιμμίας, ὦ Σώκρατες, ἡμεῖς γε τούτου τοῦ μύθου ἡδέως ἂν ἀκούσαιμεν [Phaed., 110b] & primo de Rep. οἵτε γὰρ λεγόμενοι μῦθοι περὶ τῶν Ἅιδου [Rep., I, 330d] Et M. Tullius in Cluentiana : Nam nunc quidem quid illitandem malis mors attulit ? nisi forte ineptiis, & fabulis ducimur, ut existimemus illum apud inferos impiorum supplicia perferre. [Cluent., 61] & Tuscul. i. tricipitem apud inferos Cerberum, Cocyti fremitum, transuectionemque Acherontis, [p. 29] mento summam aquam attingentem siti enectum Tantalum, & Sisyphum, poetarum portenta dicit esse. [Tusc., I, 5] Idem in Catilinaria quarta : Itaque ut aliqua in uita formido improbis esset posita, apud inferos eiusmodi quaedam illi antiqui supplicia impiis constituta esse uoluerunt, quod uidelicet intelligebant, his remotis, non esse mortem pertimescendam. [Cat., IV, 4] Ad hunc locum pertinet illud Callimachi quod extat lib. 3. epig. Graec. ὦ Χαρίδα, τί τὰ νέρθε ; 'πολὺ σκότος. αἱ δ’ ἄνοδοι τί ;' ψεῦδος. ὁ δὲ Πλούτων ; μῦθος· ἀπωλόμεθα. [Epigr., 15, 3] Homerus tamen, & tragici poetae, & ceteri fere tum Graeci, tum Latini inferos & poenas post mortem in improbos, & impios constitutas comprobant. de quibus dubitare nobis Christianis est nefas.

[17] quo simul mearis] quo simul atque permearis, ac perueneris. simul apud hunc poetam plurimis in locis ualet simulac, seu simulatque, itemque apud Catullum M. Tullius Horatius Ode ix. huius libri . qui simul strauere uentos aequore feruido Depraeliantes, [Carm., I, 9, 11] &c. & xii. quorum simul alba nautis stella refulsit. & Ode viii. lib. 2. simul obligasti Perfidum uotis caput, enitescis Pulchrior multo. [Carm., II, 8, 5] & Ode xvi. eiusdem , simul atra nubes Condidit lunam. [Carm., II, 16, 3] & xii. lib. 3. simul unctos Tiberinis humeros lauit in undis. [Carm., III, 12, 9] & iiii. eiusdem, militia simul Fessas cobortes abdidit oppidis. [Carm., III, 4, 37] & xxvii. Quae simul centum tetigit potentem Oppidis Cretam. [Carm., III, 27, 33] & lib. 4. Od. vii. Ver proterit aestas Interitura simul Pomifer autumnus fruges effuderit. [Carm., IV, 7, 10] lib. 1. epist. ad Maecenatem epistola ea quae proxime antecedit ultimam : Hoc simul edixit, [Epist., I, 19, 10] &c. & lib. 2. epist. secunda. Vnde simul primum me dimisere Philippi Decisis humilem pennis. [Epist., II, 2, 49] & lib. 1. serm. Saty. prima  : Quae simul inuersum contristat Aquarius annum. [Serm., I, 1, 36] & lib. 2. Saty. vi. Simul domus alta Molossis Personuit canibus. [Serm., II, 6, 115] Sic Catullus de Pelei & Thetidos nupt. Quae simul optatae finito tempore luces Aduenere. [Carm., 64, 31] & ad Iuuencium. Nam simul id factum est, multis diluta labella Guttis abstersisti omnibus articulis. [Carm., 99, 7] sic M. Tullius academic. ii. Itaque simul experrecti sumus, uisa illa contemnimus. [Lucull., 16] & epist. ad Atticum lib. 3. & simul a Caesare ei literae, quas expectaret, remissae essent, auctorem etiam daturum. [Att., III, 18]

[18] Nec regna uini sortiere] regna uini ea appellat, quae in conuiuiis constituebantur, in quibus is e conuiuis, cui tale regnum sorte obtigisset, leges bibendi ferebat : quibus ceteros omnes parere erat necesse. huiusmodi Regem, arbitrum bibendi nominat Ode vii. lib. 2. Quem Venus arbitrum Dicet bibendi ? [Carm., II, 7, 25] ad hunc morem spectans uidetur illa dixisse M. Tullius Verr. v. Iste enim praetor seuerus ac diligens, qui populi Romani legibus nunquam paruisset, illis diligenter legibus, quae in poculis ponebantur, obtemperabat. [Verr., V, 25, 11] Has autem leges poeta noster insanas appellat Saty. vi. lib. 2. Solutus legibus insanis. [Serm., II, 6, 69] eo pertinet illud Catullianum ad puerum, Ingere mi calices amariores, ut lex posthumiae iubet magistrae. Ebriosa acino ebriosioris. [Carm., 27, 2] quo loco Posthumiam bibendi arbitram, magistram nominat. sic M. Tullius in Catone me uero & magisteria delectant a maioribus instituta, & is sermo, qui more maiorum a summo adhibetur magistro in poculo. [Senect., 14] regna igitur uini ab Horatio dicuntur, ea, quae a M. Tullio magisteria.

[18] sortiere talis] Veneris iactus regem uini, seu magistrum efficiebat. Ode vii. lib. 2. Quem Venus arbitrum Dicet bibendi ? [Carm., II, 7, 25] qua de re plura dicemus ad eum locum. sed non est mihi silentio praetereundum Luisinum alioqui [p. 30] uirum doctum minus recte hunc locum ita explicasse : nec regna talis uini, id est, tam suauis & generosi uini, sortiere, ut talis, sit patrii casus a recto tale. [Parergon Libri tres, Venetiis, 1551, III, p. 171] cum sit sexti casus numeri multitudinis a recto talus.

[19] Nec tenerum Lycidam mirabere] puerum mollem & impudicum, cuius nunc iuuenes ardent amore, dum imberbis est, & impubes : sed ubi adoleuerit, nucibusque (ut aiunt) ludere desierit, quod non longum fiet : tum eius comple Virgines cupient potiri. Peto autem a uerecundo lectore, ut quoties tales loci occurrent, qui ad pueriles illos, & flagitiosos amores pertineant, dent mihi hanc ueniam, ut uel strictim attingam, uel omnino tacitos praetermittam.

[20] & mox Virgines tepebunt] & quem mox Virgines exoptabunt : cuius amore erunt incensae. totius igitur huius loci ab illis uerbis, Nunc decet aut uiridi ; &c. usque ad extremum, haec sententia est : Tantisper dum tempus anni patitur, & uita suppetit, epulandum, & bibendum est, atque ex floribus confectae corollae capiti imponendae sunt. omnibus enim peraeque moriendum est. & haec uita breuissima est. iamiam tempus aduentat, cum tibi sit moriendum. quod quidem cum euenerit, neque amplius bibere, neque amare erit integrum. sed hac de re alibi plura. est enim sententia tum ab hoc poeta, tum ab aliis multis saepe decantata. Vide Od. ix. huius libri [Carm., I, 9] . Sed fugerat me lectorem admonere hunc L. Sextium Bruti amicissimum fuisse : & nihilominus tamen ab Auguito, cum esset consul, & Calpurnium Pisonem collegam haberet, in suum locum esse substitutum anno ab urbe condita 730.