Ad Maecenatem. Ode 9.

Praesentit uoluptatem, quam percipiet, cum Augustus de Antonio, & Cleopatra triumphum aget.

[p. 441]

COMMENTARII.

[1] repostum] repositum, reconditum, ut Od. xxviii. lib. 3. prome reconditum Lyde strenua Caecubum [Carm., III, 28, 2] .

[2] uictore laetus Caesare] in praelio nauali aduersus Anton. & cleop.

[5] Sonante mistum tibiis] sic Od. i. lib. 4. lyraeque, & Berecynthiae Delectabere tibiae Mistis carminibus non sine fistula [Carm., IV, 1, 23] . & Od. xix. lib. 3. cur Berecynthiae Cessant flamina tibia ? [Carm., III, 19, 18] cod. Faër. & unus Vatic. habent sonante mixtis tibiis carm. &c. quae scriptura mihi non displicet.

[6] Hac Dorium, illis barbarum] lyra sonante carmen Dorium, tibiis barbarum. Per barbarum autem uel Phrygius modus, uel Lydius significatur, licet aliter dicat Glareanus . Nam Atheneus lib. 14. tradit ex Heraclida Pontico lib 3. de musica, quemadmodum tria totius Graeciae genera sunt, nempe Dores, Aeoles, Iones : ita treis harmonias esse duntaxat, Doriam seu Doriam, Aeoliam, Ioniam. Phrygia autem, & Lydia a barbaris, qui Pelopem in Peloponesum uenientem secuti sunt, manauit. Ac Doria quidem grauior, uirilior, seuerior, & poene dicam, tristior fuit : cui non admodum dissimilis erat Ionia antiqua, quae degenerauit postea, a barbaris mutata & corrupta. Aeolia uero remissior, hilarior, elatior, mollior denique, & ad res amatorias aptior habebatur. Sed praestat hac de re ipsa Heraclidae uerba ascribere. ἁρμονίας γὰρ εἶναι τρεῖς. τρία γὰρ καὶ γενέσθαι Ελλήνων γένη, Δωριεῖς, Αἰολεῖς, Ἴωνας. Οὐ μικρᾶς οὖν οὔσης διαφορᾶς ἐν τοῖς τούτων ἤθεσιν, Λακεδαιμόνιοι μὲν μάλιστα τῶν ἄλλων Δωριέων τὰ πάτρια διαφυλάττουσι. [Deipn., XIV, 624c] Lucianus quoque in Harmonide his consentanea scribit, καὶ ἑκάστης ἁρμονίας διαφυλάττειν τὸ ἴδιον, τῆς φρυγίου τὸ ἔνθεον· τῆς Λυδίας τὸ βακχικὸν, τῆς Δωρίου τὸ σεμνὸν· τῆς Ἰωνικῆς τὸ γλαφυρὸν· [Harm., 1] id est, &, quod cuiusque harmoniae proprium est, seruare : Phrygiae concitationem, & furoris diuini similitudinem quandam : Lydiae, agitationem Bacchicam : Doriae, grauitatem seueritatis plenam : Ionicae hilaritatem lepidam, & concinnam. & Aristoteles lib. 8. de rep. eo loco, ubi de harmoniarum dissimilitudine disputat, ostendens ex dissimilibus cantibus aliter atque aliter affici auditores, Doriam harmoniam solam ex omnibus ait moderatos, sedatos, temperatos affectus in animis auditorum ingenerare. Verba Aristotelis sunt haec, Εὐθὺς γὰρ ἡ τῶν ἁρμονιῶν διέστηκε φύσις, ὥστε ἀκούοντας ἄλλως διατίθεσθαι [Pol., VIII, 1340a] &c. In eod. libro Phrygiam harmoniam ait non recte a Socrate esse relictam ac retentam cum Doria, praesertim cum ex organis tibias [p. 442] reiecerit. habet enim (inquit Aristoteles) eandem uim in uocibus Phrygia harmonia, quam tibia in organis. Nam utraque ad animos concitandos & permouendos ualet. Sed plura de his lege apud Platonem lib. 3. de rep. & apud Aristotelem lib. 8.

[7] actus] fugatus, διωχθεὶς. agere enim interdum ualet insequi, διώκειν. ut sup. Od. vi. Agam per altas aure sublata niues [Epod., 6, 7] . quemadmodum (inquit) nuper fecimus cum uictus est Sex. Pompeius in freto Siciliensi. nempe ante pugnam Actiacam.

[7] Neptunius Dux] Sext. Pompeius Magni filius, qui se Neptuni filium praedicabat.

[9] Minatus urbi uincla] minatus ciuibus Rom. seruitutem, quam seruis & fugitiuis ademerat. sup. Od. iiii. Contra latrones, atque seruilem manum [Epod., 4, 19] .

[11] Romanus] nunc redit ad uictoriam Actiacam spe praeceptam, & ad Anton.

[11] eheu, posteri negabitis] negabitis unquam factum esse, ut incredibile quiddam, & a ciuis Romani ingenio, atque indole alienum.

[12] Emancipatus] Antonius traditus faeminae Cleopatrae. Emancipatus, id est, potestati permissus, & poene dicam, in manum datus. Emancipare enim non est id proprie, quod quidam & litterarum, & iuris ciuilis imperiti existimant, patria potestate liberare. Nam quamuis hoc quoque significet, non est tamen haec propria huius uerbi significatio : sed tralata, & ex simulata illa, seu (ut loquuntur) imaginaria uenditione, quae in emancipationibus intercedebat, nata. mancipare enim dicebatur emtor, id est, quasi manu capere : emancipare uenditor, id est, e manu dimittere, & alteri tradere. Sic Plautus in Bacchid. nunc mulier tibi me emancupo : tuus sum, tibi operam do. [Bacch., 92] M. Tullius in Catone maiore. ita senectus honesta est, si se ipsa defendit, si ius suum retinet, si nemini emancipata est. [Senect., 11] sic enim legit Nonius Marcellus, non ut uulgo, mancipata . [Comp. Doc., II, p. 105 M] & lib. 1. de finibus. Quid L. Torquatus, is qui Consul cum Cn. Octauio fuit : cum illam seueritatem in eo filio adhibuit, quam in adoptionem D. Silano emancipauerat . &c. Philipp. 2. tum iste uenditum, atque emancipatum Tribunatum consiliis uestris opposuit . Recte igitur Festus, Emancipati duobus modis intelliguntur, aut ii qui ex patris iure exierunt, aut ii qui aliorum fiunt domini : quorum utrunque fit emancipatione, id est (ut ego interpretor) traditione.

[13] fert uallum] miles Romanus, ut intelligamus quantum intersit inter disciplinam militarem hodiernam, & ueterem illam Romanam, ferebat plus dimidiati mensis cibaria, ferebat si quid ad usum uellet, ferebat uallum, ut scribit M. Tullius Tuscul. 2. nam scutum, gladium, galeam, in onere nostri milites non plus numerant (inquit idem) quam humeros, lacertos, manus. arma enim membra militis esse dicunt. [Tusc., II, 16] sed haec sub imperio feminae perferre turpe est.

[13] spadonibus Seruire rugosis] qui erant in comitatu Cleopatrae. sup. Od. xxxvii. lib. 1. Contaminato cum grege turpium Morbo uirorum [Carm., I, 37, 9] . Propertius lib. 3. Et famulos inter faemina trita suos. [Eleg., III, 11, 30]

[16] Conopeum κώνωπεῖον nominant Graeci uelum ad culices excludendos, atque arcendos comparatum : quos illi κώνωπας dicunt. Quod autem syllaba huius nominis ea, quae est ultimae proxima, corripitur ab Horatio, & item a Propertio lib. quem modo commemoraui, Foedaque Tarpeio conopeae [p. 443] tendere saxo. id minus est usitatum. Nam diphthongus Graeca ει fere semper a Latinis uertitur in i aut e longa, ut cichorea, chorea, Alexandrea, siue Alexandria. Sed cur turpe conopeum ? quia molle, & delicatum, & thalamis aptum, non castris, aut militiae : neque Romanae grauitati, ac disciplinae decorum.

[17] Ad hunc] Antonium. Iam hoc totum, ad hunc uerterunt . idem ualet, quod, huic aduersi fuerunt, uel constiterunt. Nam nomen aduersus ex praeposit. ad, & uertendo factum est. unde uenti aduersi, fortuna aduersa, praelium aduersum  : & aduersi hostes . qui terga non uertunt, & aduersae naues . quae proram habent obuersam, seu aduersam. Caesar lib. 3. de bello Gall. circiter ccxx. naues eorum paratissimae, atque omni genere armorum ornatiss. e portu profectae, nostris aduersae constiterunt. Contra auersi, qui terga uertunt. Idem lib. 1. de belo gallico cum ab horae septima ad uesperum pugnatum sit, auersum hostem nemo uidere potuit .

[17] frementeis] usitatum equorum epithetum. sic sup. Od. xiiii. lib. 4. & frementem Mittere equum medios per igneis [Carm., IV, 14, 23] . Virgilius Georg. i. tuque, o, cui prima frementem Fudit equum magno Tellus percussa tridenti, Neptune [Georg., I, 12] . &c.

[18] Galli] proinde ac si diceret : Galli Antonium reliquerunt, atque ad Caesarem transfugerunt : Romani autem spadonibus Aegyptiis seruire maluerunt. Fortasse significat Gallos equites Amyntae, aut Deiotari, qui ambo ab Antonio ad Caesarem transfugerunt. Iam quod equites commemorat, cum agatur de pugna nauali, notum est ex Plutarcho, aliisque, Caesari & Antonio eodem tempore, quo classes erant ad pugnam naualem paratae, fuisse etiam in terra, & in littore exercitus aduersarios, pedestres & equestres.

[19] Hostiliumque nauium] & hostilium nauium puppes, id est, naues hostiles : uel proprie posteriores nauium partes, fugam & Alexandriam spectantes in portu delitescunt. citae habent omnes libri manu scripti : quod nomen alii interpretantur, ad fugam paratae, & expeditae : ad fugiendum, quam ad pugnandum aut uincendum paratiores. quam sententiam confirmat Plutarchus in Antonio, his uerbis, de Cleopatra loquens. ἤδη πρὸς φυγὴν ὁρῶσα καὶ τιθεμένη τὰ καθ’ ἑαυτὴν οὐχ ὅπου πρὸς τὸ νικᾷν ἔσται χρήσιμα, ἀλλ’ ὅθεν ἄπεισι ῥᾷστα τῶν πραγμάτων ἀπολλυμένων. [Vit. Ant., 63, 8] id est, iam fugam spectans, & res suas ita instruens & adornans, non ut ad uincendum essent acconmodatae, & utiles, sed quo modo rebus perditis facillime se reciperet. alii simpliciter, celeres, ut Homerus & ceteri Graeci θόας νῆας dicunt. sed nonnulli sitae legunt, & ita habent quidam lib. typis excusi, ut intelligamus Cleopatrae naues lx. post sinistrum cornu collocatas : cui praeerat Caelius.

[21] Io triumphe, tu moraris] id est, tu nimis tardus es, currus ipsi triumphales parati sunt : tu eis in mora es. Erat autem Io triumphe uox militum Imperatorem triumphantem prosequentium. quod declarat T. Liuius lib. 45. his uerbis, Militum quidem propriae est causa : qui & ipsi laureati, & quisque donis, quibus donati sunt, insignes, triumphum nomine cient [Hist., XLV, 38] . & Varro lib. 5. de ling. lat. Triumphare appellatum, quod cum imperatore redeuntes milites clamitant per urbem in Capitolium eunte, io triumphe [Ling. Lat., V, 7] .

[24] ducem] Marium, cuius legato Syllae Iugurtha uinctus traditus est, & [p. 444] ab eo Marium deductus. auctores Sallustius & Plutarchus.

[25] neque Africano] neque Africano bello parem Augusto ducem reportasti, nempe P. Cornelium Scipionem Africanum minorem.

[25] cui super Carthaginem Virtus, &c.] id est, qui sua uirtute Carthaginem urbem olim potentissimam ac florentissimam deleuit, atque euertit, sepulcrumque sibi super eius ruinas positum, atque extructum amplissimum, atque ad sempiternam hominum memoriam clarissimum comparauit. Nam uidetur mihi hoc significare Horatius, gloriam, & immortalitatem P. Cornelii Scipionis Africani minoris mortui in euersione & excissione Carthaginis positam esse, quia illius urbis bustum ac funus, ipsi Africano sit instar magnificentissimae sepulturae, quae non sinat illum iacere insepultum. M. Tullius in oratione, contra Rull. Quam (de Carthagine loquitur) P. Africanus nudatam tectis, ac moenibus, siue ad notandam Carthaginiensium calamitatem, siue ad testificandam nostram uictoriam, siue ad oblatam aliquam religionem, ad aeternam hominum memoriam consecrauit . [Rull., I, 2] Idem Off. i. At Carthaginem & Numantiam funditus sustulerunt. [Off., I, 11] ex quibus duobus M. Tullii locis, & ex historia cum inter omnes constet Carthaginem funditus a Scip. fuisse euersam, hanc huius loci sententiam esse arbitror, Carthaginem euersam & deletam P. Corn. Scipioni Africano L. Paulli filio sepulcri loco esse. Quemadmodum enim dum manent sepulcrorum monimenta, manet & eorum, qui in eis conditi sunt, memoria : sic dum extabunt Carthaginis ruinae, seu potius dum extabit dirutae Carthaginis memoria, Scipionis uirtus ac uictoria celebrabitur. atque hanc explicationem huius loci confirmat Paterculus his uerbis, Eam urbem (nempe Carthaginem) magis inuidis imperii, quam ullius eius temporis noxia inuisam Romano nomini P. Scipio funditus sustulit, fecitque, suae uirtutis monimentum, quod fuerat aui sui clementiae . [Hist., I, 12]

[27] Punico Lugubre mutauit sagum] hoc dicit, Punico, id est, purpureo sago posito, lugubre sumsit. uide annot ad Od. xvi. lib. 1. [Ad Carm., I, 16, 25]

[29] Aut ille centum nobilem, &c.] sic sup. Od. xxvii. lib. 3. centum tetigit potentem Oppidis Creten [Carm., III, 27, 33] .

[30] non suis] id est, aduersis, inimicis.

[31] Exercitatas] usitatius erat exercitas, id est, uexatas, ut Od. xiiii. lib. 4. Indomitas prope qualis undas Exercet Auster Pleïadum choro [Carm., IV, 14, 20] . & M. Tullius pro Milone. Quid enim nobis duobus indices laboriosius ? quid magis sollicitum, magis exercitum dici, aut fingi potest ? [Mil., 2] T. Liuius lib. 49. de Catone, simultates multo plures & exercuerunt eum, & ipse exercuit eas [Hist., XXXIX, 40] . Catullus ad Manlium, Nam, mihi quam dederit duplex Amatunthia curam, Scitis, & in quo me exercuerit genere. [Carm., 68, 51] nam mendose proximo uersiculo legitur in omnibus exemplaribus, corruerit . Virgilius Aen. 3. natë Iliacis exercite fatis. [Aen., III, 182] de Syrtibus diximus supra ad Od. xxii. lib. 1. [Ad Carm., I, 22, 5]

[32] Aut fertur incerto mari] errat, nesciens quo in sinu, quaue in regione maris nauiget.

[33] Capaciores affer huc, &c.] affer maiores calices, ut bibamus liberalius. sic saty. vii. lib. 2. Et calices poscunt maiores [Serm., II, 8, 35] . quod Graeci dicunt, αἰτεῖν μείζους subaud. κύλικας. Athenaeus lib. ii. Αἰτοῦντος δὲ τοῦ γραμματικοῦ Λεωνίδου [p. 445] μεῖζον ποτήριον [Deipn., XI, 504b] &c. M. Tullius autem Verr. 3. fit sermo inter eos, & inuitatio, ut Graeco more biberetur. hospes hortatur. poscunt maioribus poculis. [Verr., II, 1, 26] ad quem locum annotat Ascon. Paedianus poscunt, id est, prouocant . sed mihi uidetur hoc quoque loquendi genus a Graecis expressum, sic enim loquuntur. αἰτεῖν πιεῖν μεγάλῇ κῦλικι. Athenaeus lib. 15. ἐπὶ τούτοις ὁ Οὐλπιανὸς ᾔτει πιεῖν μεγάλῃ κύλικι. [Deipn., XV, 668f] & ita Plautus in rudente. Neptunus magnis poculis hac nocte eum inuitauit. [Rud., 362]

[35] Vel, quod fluentem nauseam coërceat] quamobrem uinum Caecubum dicatur hic uim habere nauseae coërcendae, ex iis, quae supra ad Od. xx. lib. 1. [Ad Carm., I, 20, 9] de hoc uino annotauimus, intelligere licet, nempe esse πληκτικὸν. id est, sensum pungere, ac ferire. nam, quae pungunt, mordent, ac feriunt sensum, ea nauseam sedant.

[37] Curam, metumque, &c.] supra Od. vii. lib. 1 nunc uino pellite curas [Carm., I, 7, 31] . Iam de hoc genere loquendi soluere metum, & soluere curam diximus ad Od. xii. lib. 1. [Ad Carm., I, 22, 11]

[38] Lyaeo soluere] alludit ad Graecum nomen Lyaei, id est, Bacchi : quod ductum est a uerbo λύειν. id est, soluere : interpretatioque nominis est. sic M. Tullius pro Roscio Amerino alludens ad Chrysogoni Syllae liberti nomen Venio nunc ad illud nomen aureum Chysogoni. [Rosc. Amer., 43] Idem Philipp. xi. Lysidicum ipsum Graeco uerbo, qui omnia iura dissoluit .