Ad Torqvatvm. 5

COMMENTARII.

[1] Si potes archaïcis] haec est uera, & germana scriptura. sunt autem Graeco nomine archaïci lecti Latino antiqui, id est, antiquo modo, & more fabricati. utitur hoc nomine Dionysius Halicarnasseus. βιβ. β. ἀρχοιολογία Ῥωμαίων. ἐγὼ γοῦν ἐθεασάμεν ἐν ἱεραῖς οἰκίαις δεῖπνα προκείμενα θεοῖς ἐν τραπέζαις ξυλίναις ἀρχαϊκαῖς. [Ant. Rom., II, 23, 5] quomodo autem mensae archaïcae, eodem modo, & lecti archaïci sunt appellati : suntque intelligendi lecti imperite, & parum eleganter facti.

[1] recumbere] accumbere. uide, quae supra notaui ad Od. xxvii. lib. 1. [Ad Carm., I, 27, 8]

[2] times] fugis, abhorres, φυλάττη. ut alibi docuimus.

[3] Supremo sole] sub uesperam. hora diei xi. aut duodecima.

[3] manebo] expectabo, ut supra diximus ad Od. xxviii. lib. 1. [Ad Carm., I, 28, 15]

[4] iterum Tauro diffusa] diffusa iterum consule Tito Statilio Tauro. sic notabatur aetas, & bonitas uini, consulum (inquam) nominibus, ut notauimus ad Od. 3. lib. 2. ibi Interiore nota Falerni. [Carm., II, 3, 8] unde nota Opimiana, & Aniciana apud Marcum Tullium libro de claris oratoribus. fuit autem Titus Statilius Taurus iterum consul anno ab urbe condita dccxxviii. Caesaris Augusti collega. consul primum fuerat anno ab v. c. dccxvii. substitutus in locum Lucii Caninii Galli, qui abdicauerat se magistratu : collega autem Marci Vipsanii Agrippae.

[4] diffusa] e torculari, uel lacu, uel dolio in amphoras fusa. Solebant enim ueteres e doliis uinum in cados, testas, & similia uasa diffundere in multos annos. utitur eodem uerbo saty. ii. lib. 2. sed paulo aliter. Et nisi mutatum parcit diffundere uinum. [Serm., II, 2, 58] utitur & M. Tullius lib. 2. de finibus quibus uinum diffusum e pleno sit oenophoro : [Fin., II, 8] nisi quis & apud Marcum Tullium putet legendum defusum, & apud Horatium defundere. Quid sit autem uinum diffundere, a Iurisconsulto intelligere licet. Proculus de tritico, uino, & oleo legatis. Illud uerum esse puto, cur uinum cum uasis legatum erit, ei amphoras & cados, in quibus uina diffusa seruamus, legata esse. Vinum enim in amphoras & cados hac mente diffundimus, ut in his sit donec usus causa comprobetur, & scilicet cum his amphoris, & cadis id uendimus. In dolia autem alia mente [p. 308] coniicimus, scilicet ut ex his postea uel in amphoras, & cados diffundamus, uel sine ipsis doliis. [Dig., XXXIII, 6, 15] Idem. Qui uinum Surrentinum in urnalibus habebat diffusum, is tibi uinum legauerat in amphoris. Omne illud quoque uinum, quod in urnalibus fuisset, legatum esse Labeo, & Trebatius responderunt. [Dig., XXXIII, 6, 16 pr.] Pomponius. uino legato ea demum uasa sequuntur, in quae uina ita diffusa sunt, ut non ad perpetuum usum reseruentur, ueluti amphorae & cadi. Iterum Proculus. Cui uinum heres dare damnatus est : quod in amphoris & cadis diffusum est, dari debet, etiam si uasorum mentio facta non est. Africanus in titulo de legatis & fideïcommissariis. 3. Nam & si uina diffudisset habiturus usui ipse & heres eius, tamen in penu omne existimari. [Dig., XXXII, 60, 2] in amphoris autem & cadis, & similibus uinum in multos annos seruari solitum esse a ueteribus illis, non in doliis, declarat etiam locus ille M. Tullii in Bruto. ut si quis Falerno uino delectetur, sed eo nec ita nouo, ut proximis consulibus natum uelit, nec rursus ita uetere, ut Opimium, aut Anicium consulem quaerat : Atqui eae notae sunt optimae, credo : sed nimia uetustas nec habet eam, quam quaerimus suauitatem, nec est iam sane tolerabilis. Num igitur qui hoc sentiat, si is potare uelit, de dolio sibi hauriendum putet ? minime : sed quandam sequatur aetatem, [Brut., 83] &c.

[5] Inter Minturnas] significat uinum hoc non esse admodum magni pretii, neque admodum generosum, utpote in paludibus natum. Minturnae oppidum Liri fluuio, & Sinuessae oppido propinquum, in Campaniae finibus.

[6] arcesse, uel imperium fer] uel arcesse uinum, quod habes, melius meo, id est, iube tecum afferri ad me : uel patere tibi meum ministrari, id est, utere eo uino, quod tibi apponam. uerbo arcessendi sic utitur M. Tullius lib. 16. epist. ad Atticum. epist. cuius initium est. Nonis accepi, [Att., XVI, 11] &c. Ego autem & eius librum arcessiui, & ad Athenodorum Caluum scripsi, ut ad me τὰ κεφάλαια mitteret. [Att., XVI, 11] & epist. ad Marcum Fabium Gallum lib. 7. sed tamen, si ista mihi sunt habenda, certiorem uelim me facias, ubi sint, quando arcessantur, quo genere uecturae. [Fam., VII, 23] arcessendi uerbum Priscianus docet lib. 1. ab arcio deflexum esse : arcio autem dici pro accio. Quod autem uerbo accersere, pro arcessere uulgus utitur, errat. nam uitiosa scriptura est, & ubicunque accersere scriptum est, arcessere restituendum. Denique hoc loco omnia antiqua exemplaria habent arcesse.

[8] certamina diuitiarum] id est, nimium studium, nimiamque contentionem in diuitiis comparandis.

[9] Et Moschi causam] clientis tui, cuius tu patronus es : cuius causam recepisti.

[9] cras nato Caesare festus] dies natalis Caesaris.

[11] sermone benigno] sermone multo, & liberali, & largo. ut supra ad Od. xvii. lib. 1. [Ad Carm., I, 17, 15] annotauimus. tendere autem positum pro extendere, id est, producere, extrahere.

[12] Quo mihi fortunas si non conceditur] ita legendum esse indicauit Muretus, & ut ita legatur, consuetudo Latini sermonis, & ratio postulant. subaudiendum enim uerbum expetam, uel optem, & similia. omissum autem est a librariis s. nominis fortunas, propter s. uocis sequentis. ut in multis aliis similibus accidit. Petrus Victorius porro aliter legit : a quo dissentio.

[13] Parcus ob heredis curam] sic supra Od. vii. libr. 4. Cuncta manus [p. 309] auidas, [Carm., IV, 7, 10] &c. & satyra ultima lib. 1. nec metuam, quid de me iudicet heres.

[13] seuerus] rebus seriis nimis deditus, tristis.

[14] Assidet insano] proximus est insano, id est, similis.

[15] patiarque uel inconsultus haberi] Graecorum more locutus est, ut supra Od. ii. lib. 1. patiens uocari Caesaris ultor. [Carm., I, 2, 44] nam Latine diceremus, patiarque me uel inconsultum haberi.

[16] Quid non ebrietas designat ?] innouat, efficit ? tralatio est, ut Terentius adelphi. modo quid designauit ? [Adelph., 87] nam designare est inusitatum, & nouum quiddam efficere.

[16] operta recludit, &c.] huc pertinent ea, quae collegimus ad Oden xviii. lib. 1. ibi, Arcanique fides prodiga perlucidior uitro. [Carm., I, 18, 16] & saty. 4. lib. 1. ibi, Condita cum uerax aperit praecordia Liber. [Serm., I, 4, 89] Sic & Homerus. ἰλ. ξ. ait hominem etiam ualde prudentem ac sapientem a uino impelli, ut & cantet, & molliter rideat, & saltet, & nonnulla loquatur, quae taceri praestitisset. Homeri uerba sunt haec, οἶνος γὰρ ἀνώγει, Ἤλεος, ὅς τ’ ἐφέηκε πολύφρονά περ μάλ’, ἀεῖσαι, Καί θ’ ἁπαλὸν γελάσαι, καί τ’ ὀρχήσασθαι ἀνῆκεν. Καί τι ἔπος προέηκεν, ὅ πέρ τ’ ἄῤῥητον ἄμεινον. [Od., XIV, 463]

[17] Spes iubet esse ratas] sic supra Od. xxi. lib. 3. Tu spem reducis mentibus anxiis. [Carm., III, 21, 17] Aristoteles. ἠθικῶν Νικομαχείων. γ. εὐέλπιδες γὰρ γίνονται οἱ μεθυσκόμενοι. [Eth. Nic., 1117a] Idem problemat. de atra bile, ὅτι πάντας ὁ οἶνος ὁ πολὺς εὐέλπιδας ποιεῖ. [Probl., 36, 955a]

[21] Haec ego procurare & idoneus imperor] id est, hae sunt meae partes : haec procurare iubeor, ego, qui ad hanc procurationem idoneus sum, & non inuitus ad hanc procurationem uocor.

[22] ne turpe toral] illotum, immundum. alias ad animum refertur, ut Od. v. lib. 3. Turpis maritus. [Carm., III, 5, 6] toral autem, seu torale, uestis stragula, quae toro imponitur, ut saty. iiii. lib. 2. Et Tyrias dare circum illota toralia uestes. [Serm., II, 4, 84]

[23] Corruget nares] offendat. solent enim qui odore aliquo offenduntur, nares contrahere. corrugare nares autem, quamuis hic de re, quae offendit nares, dicatur : ad personam quoque tamen, quae odore aliquo offenditur, referri potest. sic supra frontem explicare [Carm., III, 29, 16] dixit, de iis rebus, quae hilaritatem afferunt Od. xxix. lib. 3. Mundaeque paruo sub Lare pauperum Coenae sine auleis, & ostro Sollicitam explicuere frontem. [Carm., III, 29, 14]

[24] Ostendat tibi te] splendeat instar speculi, tibique intuenti tui reddat imaginem : quod fit aëre repercusso, atque in oculos regesto. De speculis uide Lucretium lib. 4. & Plinium lib. 33. & Platonem in Timaeo.

[25] foras eliminet] foras efferat, diuulget. Ennius usus est hoc uerbo, significatione absoluta, Quid sic extra aedes exanimata eliminat ? [Trag. Frag., Medea] elegans est epigramma libri 2. epigrammaton Graecorum quod declarat, quam sit horribile ac fugiendum id hominum genus, quod, quae dicuntur liberius in conuiuio libero, perfidissime enunciat, ac diuulgat. Οὔ μοι Πληϊάδων φοβερὰ δύσις, οὐδὲ θαλάσσης Ὀρνύμενον στυφελῷ κῦμα περὶ σκοπέλῳ, Οὐ δ’, ὅταν ἀστράπτῃ μέγας οὐρανός, ὡς κακὸν ἄνδρα Ταρβῶ καὶ μύθων μνήμονας ὑδροπότας. [Anth. Gr., Didot t. II, p. 290 ; XI, 31].

[26] ut coëat par, Iungaturque pari] haec quoque pendent ab illis superioribus Haec ego procurare, &c. neque sunt coniungenda cum iis, quae sequuntur, Brutum tibi, Septimiumque, &c. significat enim Horatius boni [p. 310] conuiuatoris esse operam dare, ut conuiuae sint pares, aut certe non admodum dispares. Coïre pro eo, quod est coniungi, & congregari, usurpauit etiam in principio libri de arte poëtica . Sed non ut placidis coëant immitia. [Ars, 12]

[26] Brutum tibi, Septimiumque, &c.] haec ab iis, quae antecedunt, separanda sunt interpunctionis nota. neque uero assentior iis, qui legi uolunt Brutam tibi, Septimiamque, quasi significet Horatius se puellas aliquas in conuiuio adhibiturum. Nam primum Bruta, & Septimia nomina sunt ingenuarum faeminarum. At neque ingenuae in conuiuiis intererant, nisi cum uiris suis, neque scorta nominibus ingenuarum mulierum appellabantur, nisi forte essent libertae : sed, ut fere erant seruae, sic & nominibus seruilibus & plerunque peregrinis afficiebantur. Deinde uersus qui sequitur, Et nisi coena prior, &c. uincit legendum esse Brutum, Septimium, Sabinum. assumam (inquit) tibi Brutum, Septimium, Sabinum, nisi hic Sabinus a conuiuio lautiore, & a formosiore puella retinebitur. Quod si quis mihi dicat in hac coena etiam puellas interfuisse, fateor id quidem : sed nego eas hic nominari.

[28] locus est & pluribus umbris] umbrae dicuntur conuiuae, qui ad conuiuium eunt a conuiuatore quidem non uocati, sed a uocatis ducti, illos uidelicet sequentes, ut umbra corpus. uide Plutarchum συμποσιακῶν ζητημάτων lib. 7. [Symposiac., VII, 6, 707a]. Horatius saty. viii. lib. 2. quos Maecenas adduxerat umbras [Serm., II, 8, 22] [ Erasmus Ad. 9 ]

[29] Sed nimis arcta premunt olidae conuiuia] caper, aut capra, foetor sub ala, ut supra diximus ad Od. xii. epodon ubi hircum nominat. licet (inquit) plures tecum comites adducas : sed hoc est metuendum, ne e multitudine conuiuarum arcte sedentium existat alarum odor grauis, & teter.

[30] quotus esse uelis] quot uelis uocari.

[31] Atria seruantem] in atrio domus te expectantem.

[31] postico falle] ostio posteriore, ψευδοθύρῳ. id est, falsa porta, ut Graeci nominant. anticum, & posticum opponuntur inter se.

[31] falle] late, λάνθανε. lege annotata ad Od. x. lib. 1. [Ad Carm., I, 10, 16]

[31] clientem] Moschum, uel quemuis alium. patronus & cliens ex iis sunt, quae ad aliquid referuntur. Quemadmodum autem patroni erat, clientem in iudicio, siue priuato, siue publico, defendere, eius curam habere, ut liberorum : ita clientis officium erat, patronum, tanquam parentem quendam colere, eum, aut eius filios ab hostibus captos redimere, eius filiabus collocandis dotem praebere, si patronus esset tenui, & angusta re familiari. erantque clientes plebeii ordinis : patroni senatorii : quod initio a Romulo fuerat institutum, ut inter patres & plebem concordia conseruaretur. ex eo natum, ut inferiores homines uiros claros, & splendidos, patronos uocarent, ut epist. vii. lib. 1. pol me miserum patrone uocares, Si uelles (inquit) uerum mihi dicere nomen. [Epist., I, 7, 92] & eadem epist. Mena ille cliens appellatur. eadem ratione orator, qui alterius caput & fortunas defendit, patronus, & qui defenditur, cliens dici solet, ut hoc loco, & Vatinius epist. ad Ciceronem lib. 5. si tuam consuetudinem in patrociniis tuendis seruas, Publius Vatinius cliens ad te uenit, quipro se causam dicier uult. [Fam., V, 9]