Ad C. Cilnivm Maecenatem. 19.

COMMENTARII.

[1] Cratino] poëtae comico, de quo saty. iiii. lib. 1. Eupolis, atque Cratinus, Aristophanesque poëtae, [Serm., I, 4, 1] &c.

[3] aquae potoribus] ὑδροπόταις. qui se uino abstinent, ὕδωρ πίνουσι.

[3] ut male sanos] tanquam insanos, aut parum sanos.

[4] Ascripsit liber Satyris, &c.] retulit in numerum Satyrorum, & Faunorum poëtas uinosos, ut diuinos, & furiosos. ascripsit autem habent duo codices Vaticani Iannoctii Faërni Tornesii quos secutus sum.

[6] Laudibus arguitur uini, &c.] id est, crebrae apud Homerum uini laudes, eum fuisse uinosum indicant. arguitur uinosus, id est, declaratur fuisse uinosus. uinum laudat Homerus sub persona Hecubae, Ἀνδρὶ δὲ κεκμηῶτι μένος μέγα οἶνος ἀέξει. [Il., VI, 261] mox sub Hectoris persona uituperat. Μή μοι οἶνον ἄειρε μελίφρονα πότνια μῆτερ, Μή μ’ ἀπογυιώσῃς, μένεος δ’, ἀλκῆς τε λάθωμαι. [Il., VI, 264] quanquam responderi potest ab Hectore uinum uituperari non simpliciter, sed eo tempore, cum hostis a moenibus arcendus est. Poëta quidem ipse quandocunque aliena persona posita, ex sua loquitur, uinum semper laudat, nunc εὐήνορα. nunc μελίφρονα. nunc μενοηκέα, nunc αἴθοπα nominans.

[7] Ennius ipse pater] cur pater ? an quia primus poëta Latinus ? ut Lucretius [p. 411] lib. 1. Ennius ut noster cecinit, qui primus amoeno Detulit ex Helicone perenni fronde coronam Per gentes Italas. an propter antiquitatem, & ita commune omnium poëtarum ueterum nomen est ?

[8] forum, putealque Libonis, &c.] siccis hominibus suadebo, ut sese ad causas agendas conferant : ut in foro, tribunalibusque uersentur.

[8] puteal Libonis] locum, ubi ius dicebat praetor in foro Romano. uide annotata ad illum locum saty. vi. lib. 2. ante secundam Roscius orabat sibi adesses ad puteal cras. [Serm., II, 6, 34]

[9] mandabo] frequentandum dabo, committam. significat iocans homines siccos, ad poëticam ineptos esse : ad res forenses, iudiciaque praetoria aptiores. mandabo forum autem sic dictum, ut mandare parteis, in libro de arte poëtica . ne forte seniles Mandentur iuueni partes. [Ars, 176] ibidem. male si mandata loqueris.

[10] Hoc simul edixit] simul ut hoc edixit Cratinus. edicere est clare, & suo iure, & non sine auctoritate dicere. sic saty. iii. lib. 2. Hic simul accepit patrimoni mille talenta, Edicit piscator uti, pomarius, auceps, [Serm., II, 3, 226] &c. Idem epist. ad Augustum lib. 2. Edicto uetuit, ne quis se praeter Apellem Pingeret. [Epist., II, 1, 239]

[10] non cessauere poëtae] stultum in hominibus imitandi studium notat, qui praestantium uirorum uitia, non uirtutes imitantur : ut, qui sese optimos poëtas futuros arbitrantur, si, quia Homerum, & Ennium uinosos fuisse traditum est, uinolenti se ad scribendum conferant, aut si, quia poëtas animi quodam impetu concitatos esse oportere aiunt nonnulli Philosophi, iccirco quam maxime furorem, insaniamque simulent. qua de re dicemus in epist. de arte poëtica ad illum locum, Ingenium misera quia fortunatius arte Credit, & excludit sanos Helicone poëtas Democritus, bona pars non ungues ponere curat, Non barbam : secreta petit loca, balnea uitat, [Ars, 295] &c. M. Tullius in perfecto oratore, Ego autem (inquit) illos ipsos laudo, idque merito, quorum se isti imitatores esse dicunt : etsi in eis aliquid desidero : hos uero minime, qui nihil illorum, nisi uitium sequuntur, cum a bonis absint longissime. [Or., 51]

[12] et pede nudo] Plutarchus in Catone Vticensi. πολλάκις δ’ ἀνυπόδητος καὶ ἀχίτων εἰς τὸ δημόσιον προῄει μετ’ ἄριστον [Cat. Iun., 6, 6], id est, saepe autem sine calceis, & sine tunica in publicum prodibat a prandio.

[13] Exiguaeque togae textore] id est, exigua toga, ut sit μετωνυμία. quemadmodum supra epist. 1. [Epist., I, 1, 94] per capillos ab inaequali tonsore decurtatos, capillos inaequaliter tonsos significat. quidam uiri docti affirmant, scriptum esse in quodam codice antiquo tesquore. ego eam scripturam nusquam reperi.

[13] Catonem] Vticensem, ut apparet ex Plutarcho.

[14] repraesentet] repraesentare proprie locum habet in pecunia in diem debita, die praesenti soluenda. & diem promissi repraesentare, est promissum, ante quam dies aduenerit, uel certe cum aduenerit, exoluere. ex quo repraesentandi uerbo utimur pro eo, quod est, rem, quae abest, praesentem constituere, ut M. Tullius pro Sextio, erat eo tempore Senatus in aede concordiae, quod ipsum templum repraesentabat memoriam consulatus mei. [Sext., 61] Caesar lib. 1. de bello Gallico. Itaque se, quod in longiorem diem collaturus fuisset, repraesentaturum esse. [Bell. Gall., I, 40]

[15] Rupit Hyarbitam &c.] id est, dum Hyarbita Timagenis eloquentiam conatur imitari, dirupit sese, scilicet nimium contendendo, & clamando. sic M. Tullius epist. ad Marium lib. 7. His ego tamen diebus, ludis scenicis, ne forte [p. 412] uidear tibi non modo beatus, sed nec liber omnino fuisse, dirupi poene me in indicio Galli Caninii familiaris tui. [Fam., VII, 1] ex quo dirupti appellantur. ordo uerborum est, lingua Hyarbitae, aemula Timagenis, rupit Hyarbitam. conuenit antem interdum hoc uerbum in stultos, & indoctos imitatores, cum significare uolumus, eos nunquam eorum, quos inepte imitantur, praestantiam assecuturos : ut hic, & saty. iii. lib. 2. ad extremum, cum magis, atque Se magis inflaret, non si te ruperis (inquit) Par eris. [Serm., II, 3, 319] uide quae ad eum locum annotaui.

[16] tenditque] & dum contendit, ut supra Ode xxix. lib. 1. Socraticam & domum Mutare loricis Iberis Pollicitus meliora tendis. [Carm., I, 29, 14]

[17] Decipit exemplar, &c.] id est. exemplar, in quo aliqua insunt uitia cum uirtutibus coniuncta, imitatorem plerunque inducit, ut uirtutibus omissis, uitia imitetur.

[18] biberent exangue cuminum] pallorem meum imitari studentes. exangue appellat, quia pallidum reddit, id est, ueluti exanguem. Dioscorides lib. 3. de cumino, τρέπει δὲ καὶ χρῶτα ἐπὶ τὸ ὠχρότερον πινόμενόν τε, καὶ συγχριόμενον [Mat. med., III, 60, 1], id est, cuminum immutat colorem, pallidioremque efficit, siue bibatur, siue illinatur . κυμινοπρίστην uocant Graeci, id est, cumini sectorem, hominem illiberalem, ac praeparcum, ὑπερβολικῶς. quod, cum granum cumini sit minutissimum, insignem parsimoniam prae se ferat, ac declaret is, qui rem tantillam integram impendere, aut dare nolit, sed diuidat. Theocritus εἰδ. ι. quod inscribitur ἐργατίναι , Κάλλιον, ὦ ‘πιμελητὰ φιλάργυρε, τὼς φακὸς ἕψειν Μὴ ‘πιτάμῃς τὰν χεῖρα καταπρίων τὸ κύμινον [Idyll., 10, 54] ubi interpres εἰώθαμεν τοὺς ἄγαν φειδωλοὺς, κυμινοπρίστας λέγειν. [Schol. in Idyll., 10, 54] utitur hoc nomine Aristoteles lib. 4. de moribus ad Nicomachum.

[19] O imitatores seruum pecus, &c.] non improbat Horatius imitationem, neque simpliciter reprehendit imitatores. Nam M. Tullius Demosthenem, & Isocratem imitatus est : Virgilius Homerum, Theocritum, Hesiodum : ipse Horatius Alcaeum, Pindarum, Sapphonem, Archilocum, Simonidem, Stesichorum, Anacreontem, ceteros. sed eos imitatores insectatur, atque exagitat, qui nimis seruiunt imitationi, nec quicquam audent ab eo, quem sibi proposuerunt imitandum, discedere, &, quod deterrimum est, uitiosissima quaeque aemulantur. duo sunt igitur peccata stultorum imitatorum, quae his duobus nominibus, seruum pecus, ut opinor, significantur : unum, quod nimis religiose, &, poene dicam, seruiliter imitantur : alterum, quod ita tardi sunt, & hebetes, & peruersi, ut eorum, quorum similes esse, aut haberi uolunt, uitia pro uirtutibus imitentur : in quo pecudum similes esse, id est, communi sensu, & iudicio carere uidentur. quos item notat M. Tullius lib. 2. de oratore his uerbis, Tum accedat exercitatio, qua illum, quem antea delegerit, imitando effingat, atque ita exprimat, non ut multos imitatores saepe cognoui, qui aut ea, quae facilia sunt, aut etiam illa, quae insignia ac poene uitiosa, consectantur imitando. [De orat., II, 22]

[19] ut] quam. sic supra Ode xxv. libro 3. ut mihi deuio Ripas, & uacuum nemus Mirari libet ! [Carm., III, 25, 13]

[20] iocum] risum. saty. v. lib. 2. Ne quid tu perdas, neu sis iocus. [Serm., II, 5, 37]

[20] tumultus] uestri timores exanimes, uestrae conturbationes, & [p. 413] trepidationes. tumultus enim est timor multus, ut ait M. Tullius Philipp. viii. quid enim est aliud tumultus, nisi perturbatio tanta, ut maior timor oriatur ? unde etiam nomen ductum est tumultus.

[21] Libera per uacuum, &c.] uacuum dicitur, quod a nemine occupatum est. libera autem uestigia respondent illi, seruum pecus. gloriatur igitur Horatius, se uestigia in uacuo posuisse, & quidem libera. sic Propertius lib. 3. Primus ego ingredior puro de fonte sacerdos Itala per Graios Orgia ferre choros. [Eleg., III, 1, 3] sic item Lucretius lib. 4. Auia Pieridum peragro loca nullius ante Trita solo, iuuat integros accedere fontes, Atque haurire, iuuatque nouos decerpere flores, Insignemque meo capiti petere inde coronam, Vnde prius nulli uelarunt tempora Musae. [Nat. Rer., IV, 1]

[21] princeps] primus. ut saepe alias.

[23] reget examen] tralatio ab apibus. qui suae uirtuti (inquit) suoque ingenio considet, non dubitabit aliis praeesse : audebit se aliorum ducem profiteri. fidet, reget in tempore futuro excudendum curaui quattuor codicibus ueteribus fretus.

[23] Parios ego primus iambos, &c.] en, cur se paulo ante dixerit principem, id est, primum uestigia in uacuo posuisse. non enim negauerit Horatius se Graecos imitatum esse : sed suo iure gloriari potest, se primum e Latinis uersus lyricos scripsisse, quanuis eorum Graeci fuerint inuentores. sic Ode ultima libr. 3. dicar ex humili potens Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos.

[23] Parios] Archilochios : Archilochus enim Parius fuit.

[24] numeros] ῥυθμὸν. uel metrum. translate dixit epist. ii. lib. 2. Sed uerae numerosque modosque ediscere uitae. [Epist., II, 2, 144]

[24] animosque] uim, & acrimoniam : spiritus.

[25] non res, & agentia] id est, non materiem, & uerba iis similia, quae Lycamben ad laqueum adegerunt.

[26] Ac ne me foliis] id est, ac ne mihi iccirco minorem laudem tribuas, quod numeros Archilochi, & legem carminis immutare non sum ausus, ego iambos Archilochi, quanuis nulla ex parte a me immutatos, carmine Sapphico tamen, & Alcaïco temperaui. nonnulli aiunt, Sapphonem quoque, & Alcaeum scripsisse iambicos uersus, sed Archilochi uersibus moderatiores.

[28] mascula] uel ingenio uirili, animoque masculo : uel quod ita puellas amaret, ut solent uiri, quodque cum eis tanquam mas, rem haberet.

[28] Temperat Archilochi Musam pede mascula Sappho, &c.] id est, Sapphica carmina, quae scripsi ad exemplum Sapphonis, & Alcaica, quae ad Alcaei, temperant Archilochi iambos nimis acres, & contumeliosos.

[29] sed rebus & ordine dispar Nec socerum quaerit] ordo est. sed Archilochus apud me rebus, & ordine dissimilis Archilocho illi, qui socerum ad suspendium adegit, non quaerit socerum, &c.

[30] Nec socerum quaerit, &c.] de Archilocho supra ad Od. vi. epod. Pindarus εἴδ. β. πυθ. Archilocho suam maledicentiam nocuisse ostendit his uerbis, ἐμὲ δὲ χρεών φεύγειν δάκος ἄδικὸν, κακαγορίαν. εἶδον γὰρ ἑκὰς ἐὼν τὰ πόλλ’ ἐν ἀμαχανίᾳ ψογερὸν Ἀρχίλοχον. [Pyth., 2, 52] Interpunctio uitiosa hunc locum obscurabat : [p. 414] quam ego sustuli, & nomen dispar ad Archilochum refero, ut sit haec sententia. Archilochus, quem ego meis uersibus exprimo, dissimilis illi Archilocho, cuius uersus acerbissimi, & atrocissimi sunt, neque socerum quaerit, &c.

[30] oblinat] dedecoret, infamem reddat, ignominia afficiat.

[1] Hunc] Archilochum : non, ut alii, Alcaeum.

[32] non alio] non ab alio Latino Latine expressum.

[33] fidicen] ego poëta Lyricus Latinus. ut Ode iii. lib. 4. Quod monstror digito praetereuntium Romanae fidicen Lyrae. Latinus [Carm., IV, 3, 22] autem habent omnes codices antiqui.

[33] iuuat immemorata ferentem] iuuat me, dum immemorata profero, legi oculis ingenuorum, & manibus teneri. cum in uulgatis omnibus legeretur ingeniis ego auctoritatem duorum librorum Vaticanorum & Iannoctii Faërni Tornesii secutus ingenuis excudendum curaui.

[36] premat extra limen] foris autem uituperet, uel dissimulet se eorum lectione delectari.

[36] iniquus] inimicus, infensus, maleuolus.

[37] Non ego uentosae plebis, &c.] Solebant indocti poëtae, & iidem locupletes coenis sumtuosis, muneribus, fideiussionibus, promissis imperitae multitudinis assensum, atque approbationem emere, ut Horatius & hic, & in epistola ad Pisones ostendit his uerbis. si uero est, unctum qui recte ponere possit, Et spondere leui pro paupere, [Ars, 422] &c.

[37] uentosae] mobilis. Titus Liuius lib. 42. quosdam uentosum ingenium praecipites ad omnia nouanda agebat. [Hist., XLII, 30] supra epist. ad Celsum. Romae Tibur amem uentosus, Tibure Romam.

[38] Impensis coenarum] coenis sumtuosis, & opiparis.

[38] & tritae munere uestis] sic Persius saty. i. scis comitem horridulum trita donare lacerna. [Sat., 1, 54] tritam uestem intellige, non nouam.

[39] nobilium scriptorum auditor] criticus, qui audio scripta nobilium poëtarum.

[39] & ultor] & qui eis uicissim mea recito. sic enim eos ulciscor : uel qui castigo, & corrigo. utraque explicatio probabilis est.

[40] Grammaticas ambire tribus] prensare Grammaticos, ut mihi suffragentur, seu potius, ut meos libros suis discipulis ediscendos proponant.

[41] Hinc illae lacrymae] prouerbium notissimum ex Andria Terentii. [Andr., 126] utitur M. Tullius in oratione pro Caelio. hinc illae lacrymae nimirum, & haec causa est horum omnium scelerum, atque criminum. [Cael., 25]

[41] spissis indigna theatris, &c.] si dixi (inquit) scripta mea uideri mihi frequenti hominum conuentu, & corona non esse digna, ideoque me pudore ingenuo, ne ea recitem, nugasque magni aestimem, deterreri, rides Horati, ait aliquis.

[42] nugis addere pondus] nugas uenditare, & ostentare. in libro de arte poëtica . nugaeque canorae [Ars, 322] .

[43] rides] εἰρονεύῃ. dissimulatione uteris.

[43] Iouis] Augusti. ista uni Augusto uis recitare : tua scripta uis ab uno Augusto legi, atque audiri.

[44] fidis enim manare] confidis te uersus edere quouis melle dulciores. [p. 415] manare mella, genus loquendi rariusculum : usitatius illud de arte poëtica . Omne superuacuum pleno de pectore manat. [Ars, 337] simile huic illud. ibidem. stillabit Ex oculis rorem.

[45] tibi pulcher] tuo iudicio bonus poëta : uel te unum delectare, tibique uni placere studens, de aliis non laborans.

[45] ad haec] ad ea, quae mihi ab illo dicta sunt.

[45] naribus uti Formido] ego non audeo inflexis naribus ea, quae ille mecum loquitur, irridere. narium inflexio irridentium gestus est. ut saty. iii. lib. 1. minus aptus acutis Naribus horum hominum. [Serm., I, 3, 30] saty. vi. eiusdem. naso suspendis adunco ignotos. [Serm., I, 6, 5] & saty. viii. lib. 2. Balatro suspendens omnia naso. [Serm., II, 8, 64] Persius. nimis uncis Naribus indulges . μυκτηρίζειν dicunt Graeci.

[46] & luctantis acuto, &c.] & ne ille, qui mecum pugnat, me unguibus laceret, clamo, locum istum mihi displicere, uidelicet theatrum.

[47] & diludia posco] Porphirio scribit id temporis spatium, quod tribui solebat gladiatoribus ad certaminis intermissionem, ut intra dies quinque pugnarent, diludia appellari.

[48] trepidum] in quo trepidant ii, qui certamen ineunt. eiusdem generis est illud Pallida mors, & similia.

[49] Ira truces, &c.] ut supra Ode xvi. libro 1. Irae Thyesten exitio graui Strauere, & altis urbibus ultimae Stetere causae, cur perirent Funditus, [Carm., I, 16, 17] &c.