Ad Fvscvm aristivm. 10.

COMMENTARII.

[3] ad cetera poene gemelli] id est, pares maxime & similes. ductum a geminorum similitudine ad distinguendum, atque internoscendum perdifficili : & ita loquuntur boni scriptores. M. Tullius partit. memoria, quae est gemina litteraturae quodammodo, & in dissimili genere persimilis. [Part., 7, 26] sic enim in eo loco legendum, non ut uoluit Budaeus noster, alioqui optimarum artium, & bonarum litterarum laude clarissimus, germana. Idem pro Roscio comoedo. simillima, & maxime gemina societas hereditatis est. [Rosc. com., 18] Idem Verr. v. ex epistola Timarchidis. Volo mihi fraterculo tuo credas. [Verr., II, 3, 66] ad ea uerba sic Cicero. consorti quidem in lucris, atque furtis : gemino, & simillimo nequitia, improbitate, audacia. [Verr., II, 3, 155] Idem in Pisonem Illud uero geminum consiliis Catilinae & Lentuli. [Pis., 7] Catullus in Mamurram & Caesarem. Morbosi pariter, gemelli utrique : uno in ludulo erudituli [Carm., 57, 6] [p. 340] ambo. Pacuuius. par fortitudo, gemina confidentia. Horatius saty. iii. lib. 2. Quinti progenies Arri, par nobile fratrum, Nequitia & nugis, prauorum & amore gemellum. [Serm., II, 3, 243] breuiter, quod Graeci ἀδελφὸν nominant pro simillimo, Latini geminum dicunt, non germanum, ut etiam hodie quidam docti uiri putant, Budaeum secuti.

[5] uetuli, notique columbi] tanquam uetuli, & noti columbi, quorum mutuus amor notus est.

[6] nidum] domicilium urbanum. ductum ab auibus. ut annotauimus supra ad Od. iiii. lib. 3. [Ad Carm., III, 4, 14]

[7] musco circumlita] lanugine illa uiridi obducta, muscosa. Virgilius in Meliboeo Muscosi fontes, & somno mollior herba. [Buc., 7, 45] Catullus Riuus muscoso prosilit e lapide. [Carm., 68, 58]

[8] Quid quaeris ?] sic loquuntur scriptores, cum paucis rem expedire uolunt. M. Tullius epist. ad Cornific. Quid quaeris ? magna spes est in eo. [Fam., XII, 23] Idem ad Atticum lib. 2. Quid quaeris ? conturbaui Graecam nationem. [Att., II, 1] ibidem. Quid quaeris ? praeter quercum Dodonaeam, nihil desideramus. [Att., II, 4] idem ad Quintum Fratrem libr. 1. quid quaeris ? nihil festiuius.

[8] uiuo & regno] beatissime uiuo : quouis rege beatiorem uitam uiuo. uere enim regnat, qui nulli cupiditati seruit, & qui re sua, quantunuis angusta contentus est. Tum licet sub paupere tecto Reges, & regum uita praecurrere amicos : [Epist., I, 10, 32] & uirtus uni regnum, & diadema tutum defert, Quisquis ingenteis oculo irretorto Spectat aceruos [Carm., II, 2, 21] . Praeterea sapiens uno minor est Ioue, Diues, honoratus, pulcher, Rex denique regum [Epist., I, 1, 106] . Et pueri ludentes Rex eris, aiunt, Si recte facies [Epist., I, 1, 59] , & rectius occupat Nomen beati, qui Deorum Muneribus sapienter uti, Duramque callet pauperiem pati, Peiusque letho flagitium timet [Carm., IV, 9, 46] . Et pastor ille Virgilianus patrios fineis, Pauperis & tuguri congestum caespite culmen, [Buc., 1, 63] sua regna nominat. Postremo, ut regnat, & Rex est quisque domi suae, ita seruus est, & seruitutem durissimam seruit, qui diuitum, & potentium istorum amicitiam colit, qui in purpuratorum, & principum, & regnum marmoreis, atque auratis aedibus aetatem agit, & consenescit.

[8] simul] simulac. millies diximus : & millies usurpatum est ab Horatio.

[9] ad caelum effertis] maximo opere laudatis. ut supra educit in astra. Od. ii. lib. 4. [Carm., IV, 2, 23]

[9] rumore secundo] id est, ex opinione, & consensu uulgi. approbante populo. Virgilius Aen. VIII. Ergo iter inceptum celerant rumore secundo. [Aen., VIII, 90] quanquam hunc locum aliter explicat Seruius. M. Tullius Tusculan. lib. 2. multitudini suspecta, & inuisa philosophia est, ut uel, si quis uniuersam uelit uituperare, secundo id populo facere possit, uel, [Tusc., II, 1] &c. idem contra Rullum secunda concione. [Rull., II, 37] Idem libro 2. ad Quintum Fratrem eum, tanquam reum accusaui multis, & secundis admurmurationibus cuncti Senatus. [Ad Quint., II, 1] Cassius epist. ad M. Tullium cuius principium Non me hercule. [Fam., XV, 18] lib. 15. Pansam nostrum secunda uoluntate hominum paludatum ex urbe exisse gaudeo, [Fam., XV, 19] &c. sic Liuius dixit libro 6. secundis auribus. [Hist., VI, 40] & lib. 27. secunda fama.

[10] fugitiuus] seruus, qui consilium cepit fugiendi, & nunquam ad dominum reuertendi. herifugam appellat Catullus in Galliambo de Atti.

[10] liba] placentas ex farina, & melle confectas. constant autem placentae fere ex farina, & melle, ut subindicat interpres Theocriti ad eius uersum [p. 341] illum εἰδ. ιδ Ὅσσά τ’ ἀπὸ γλυκερῶ μέλιτος τά τ’ ἐν ὑγρῷ ἐλαίῳ. [Idyll., 15, 117] Athenaeus autem lib. 3. significat libum ex lacte, & sumine, & melle componi, his uerbis ἑξῆς ἐπεισηνέχθη πλακοῦς ἐκ γάλακτος, ἠτρίων τε, καὶ μέλιτος, ὃν ῥωμαῖοι λίβον καλοῦσι. [Deipn., III, 100] Denique Horatius ipse satis declarat proximo uersiculo libum esse placentam mellitam. Varro lib. 4. de lingua Latina, libum eo appellatum esse scribit, quod libaretur priusquam esset coctum.

[11] Pane egeo] δέομαι ἄρτου desidero panem, ut de arte poëtica . Si plausoris eges aulaea manentis. [Ars, 154]

[12] Viuere naturae si conuenienter] Haec est ueterum Academicorum sententia, quam probant & Peripatetici. dicebant enim finem bonorum esse secundum naturam uiuere, id est, uirtute adhibita, frui primis a natura datis : quod Stoici postea dixerunt uiuere naturae conuenienter. uide M. Tullium lib. 2. & 4. de Finibus. Idem Tusculan. 5. Stoicorum quidem facilis conclusio est, qui, cum finem bonorum esse senserint, congruenter naturae, conuenienterque uiuere,. [Tusc., V, 9] &c. Idem de Finibus 3. relinquitur, ut summum bonum sit uiuere scientiam adhibentem earum rerum, quae natura eueniant, seligentem, quae secundum naturam : &, si qua etiam contra naturam sunt, reiicientem, id est, conuenienter, congruenterque naturae uiuere.

[13] Ponendaeque domo] & si ponendae domo, id est, ad domum aedificandam, primum quaerendum solum est, &c. Hesiodus. Οἶκον μὲν πρώτιστα . &c [Op., 405]

[14] beato] opulento, omni rerum copia affluente.

[15] plus tepeant] minus sint frigidae.

[16] rabiem Canis] immoderatum calorem. uide ad Oden xiii. libro 3. Te flagrantis atrox hora caniculae Nescit tangere. [Carm., III, 13, 9]

[16] & momenta Leonis] circiter Idus Quinctileis. supra Ode xxix. libro 3. iam Procyon furit, Et stella uesani Leonis Sole dies referente siccos. [Carm., III, 29, 20]

[18] Est ubi diuellat] sic quidem uulgati : sed depellat scriptum est in duobus codicibus Vaticanis & Rainutii Cardinalis Iannoctii Faërni Tornesii quos secutus essem, nisi mihi uideretur recepta scriptura probabilis. Nam sic fere Virgilius locutus est Georgica 3. nec somnos abrumpit cura salubreis. [Georg., III, 530] Horatius autem ut hic, Ode xi. libro 2. Pellente lasciuos amores Canitie, facilemque somnum. [Carm., II, 11, 7] Omnino depellat magis probo, quam diuellat. ueruntamen iudicet lector eruditus.

[18] inuida cura] quae hominibus omnem animi tranquillitatem, & oblectationem, somnum denique liberum ac solutum uidetur inuidere. Est autem haec cura uitiosa, & ab aegro animo profecta. alia est laudabilis, quae industriam acuit, sollertiamque excitat, qualis est hominum strenuorum, nauorum, ac fortium, sine qua nihil praeclarum, nihil cum officio coniunctum geri potest.

[19] Libycis lapillis] marmoribus Numidicis, ex quibus fiunt pauimenta.

[20] Purior in uicis aqua tendit, &c.] id est, puriorne ea est aqua, quae in uicis urbis, e tubis plumbeis erumpit, quam, quae sine tubulis per decliuem riuum trepide manat ? uicus ex domibus constat (inquit Varro) uicus ciprius, uicus Africus, uicus sceleratus, &c. uici Romae fuisse dicuntur quadraginta. Horatius saty. ix. libro 1 . cum quidlibet ille Garriret, uicos, urbem laudaret. [Serm., I, 9, 12] epistola ad librum. Hoc quoque te manet, ut pueros elementa docentem [p. 342] Occupet extremis in uicis balba senectus. & ad Augustum. Deferar in uicum uendentem thus, & odores. & saty. iii. lib. 2. Tusci turba impia uici. [Serm., II, 3, 228]

[20] tendit rumpere plumbum] tanta celeritate, & copia fertur, ut tubulos plumbeos ruptura uideatur.

[22] Nempe inter uarias, &c.] ea (inquit) quae natura sponte sua praebet, & procreat, iis, quae ab arte proficiscuntur, esse potiora argumento est, quod inter columnas marmoreas, & aedificia sumtuosa, instituuntur a diuitibus horti multis & proceris arboribus consiti, & laudatur domus, quae habeat longos, & latos agros adiunctos, & continentes. uel dic hoc modo, Nempe ut plane perspicias optabilius, ac suauius esse ruri, quam in urbibus uiuere : diuites isti, & potentes in suis aedificiis magnificis, & inter columnas marmoreas, hortos, &, poene dicam, siluas habere uolunt. ita cogit eos ipsa natura fateri, uitam rusticam urbanae esse anteponendam. uarias autem columnas intellige uersicolores, uel ex marmore uersicolori : quidam legunt Parias, quemadmodum & ibi, Ten’ lapides uarios lutulenta radere palma ? saty. iiii. lib. 2. [Serm., II, 4, 83] nonnulli censent legendum Parios.

[24] Naturam expelles furca] uersus sunt uulgatissimi. significant autem uim tantam esse naturae, ut quanuis fastidiosus hominum animus, morosa satietas, nouarum denique rerum cupiditas uim illi quodammodo afferant, multaque superuacanea ab arte facta conquirant, atque arcessant, nulla tamen alia in re tandem, quam in pulchritudine, copiaque naturali acquiescant. expelles autem habent codices Iannoctii Faërni duo Vaticani Tornesii quos secutus sum.

[26] Non, qui Sidonio, &c.] id est, is, in quo non inest ea calliditas, aut sollertia, ut sciat, eas lanas, quae succo Aquinati infectae sunt, cum purpura Tyria, seu Sidonia certare, hoc est, ad eam ita prope accedere, ut difficile sit internoscere : non maiore damno afficietur, neque certiore, quam, qui non poterit secernere uerum a falso.

[27] fucum] colorem, ut Od. v. lib. 3. nec amissos colores Lana refert medicata fuco. [Carm., III, 5, 27]

[30] Quem res plus nimio, &c.] id est, qui rebus secundis nimium insolens fuit, conuersa, & mutata fortuna magnopere commouebitur. eiusdem est enim indolis, & ingenii, nimia alacritate, & laetitia efferri in rebus secundis, & contrahi, consternarique contrariis.

[31] si quid mirabere pones Inuitus] id est, si quid magni facies, uel si quid erit tibi egregie carum, amittes inuitus.

[33] regum amicos] gratiosos homines apud reges.

[33] praecurrere] anteire. tralatio est, ut saty. ii. lib. 1. adeo sermonis amari, Sisennas, Barros ut equis praecurreret albis. [Serm., I, 7, 8]

[34] Ceruus equum pugna melior, &c.] Aristoteles ῥητορικ. β. eo in loco, in quo de exemplis & apologis loquitur, hanc fabulam ascribit Stesichoro, his uerbis, Στησίχορος μὲν γὰρ ἑλομένων στρατηγὸν αὐτοκράτορα τῶν ἱμεραίων Φάλαριν, καὶ μελλόντων φυλακὴν διδόναι τοῦ σώματος, τἆλλα διαλεχθεὶς εἶπεν αὐτοῖς λόγον, ὡς ἵππος κατεῖχε λειμῶνα μόνος. ἐλθόντος δ’ ἐλάφου καὶ διαφθείροντος τὴν νομὴν, βουλόμενος τιμωρήσασθαι τὸν ἔλαφον, ἠρώτα τὸν ἄνθρωπον, εἰ δύναιτο μετ’ αὐτοῦ κολάσαι τὸν ἔλαφον. ὁ δέ φησιν, ἐὰν λάβῃ χαλινὸν, καὶ αὐτὸς ἀναβῇ ἐπ’ αὐτὸν, ἔχων ἀκόντια· συνομολογήσαντος δὲ, καὶ ἀναβάντος, ἀντι τοῦ τιμωρήσασθαι, αὐτὸς [p. 343] ἐδούλευσε τῷ ἀνθρώπῳ [Rhet., I, 9, 26] &c., id est, Stesichorus, cum Himeraei Phalarim ducem exercitus, summo cum imperio creassent, praesidiumque, & custodiam corporis daturi uiderentur : alia quaedam locutus, hunc postea sermonem habuit. Olim equus pratum obtinebat solus. Cum autem eo uenisset ceruus, & eius pascua corrupisset, equus ceruum ulcisci uolens, ex homine quaesiuit, possetne eo ceruum coercere. Homo respondit, posse, si modo ille frenum recipiat, & ipse in eum ascendat, iaculis instructus. Cum assensus esset equus, & ascendisset homo, pro eo ut ceruum ulcisceretur, ipse iam homini seruiit. melior pugna autem, id est, superior, κρείττων ut alibi docuimus.

[35] minor] ἥττων, id est, inferior, imbecillior, minus potens.

[37] uictor uiolens discessit] si coniuncte legas, uictor discessit, idem ualebit, quod, discessit superior, ut loquitur M. Tullius : sin hoc modo, discessit ab hoste, sententia erit aperta, quod magis probo. uiolens autem, id est, uiolentus.

[40] improbus] id est, assidue, perpetuo, ut Virgilius Georgic. i. labor omniauincit Improbus, & duris urgens in rebus egestas. Horatius saty. vi. lib. 2. improbus urget Iratis precibus. [Serm., II, 6, 29] uel dic improbus, id est, cupidus, & ideo miser.

[42] non conueniet] uel amplior erit, uel angustior, quam satis est.

[42] ut calceus olim Si pede] tale est illud Epicteti. μέτρον κτήσεως τὸ σῶμα ἑκάστῳ, ὡς ὁ ποὺς ὑποδήματος. ἐὰν μὲν οὖν ἐπὶ τούτου στῇς, ἔχεις τὸ μέτρον, καὶ ἐπιβάθραν. ἐὰν δ’ ὑπερβῇς, ἀφῆκας, ὡς κατὰ κρημνοῦ σεαυτόν. οὕτω γίνεσθαι κατάχρυσον ὑπόδημα, εἶτα πορφυροῦν, εἶτα κεντητόν. ὑπερέβη γὰρ τὴν χρείαν τοῦ ποδός. τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῆς κτήσεως. ἐὰν ὑπερβῇ σῶμα, ὅρος οὐδείς ἐστι. [Ench., 39] id est, modulus possessionis unicuique corpus est, quemadmodum pes calcei. Si igitur in hoc consistas, habes modulum, & scalam : sin ultra modum prodeas, teipsum praecipitem agis. Ita sit auratus calceus, deinde purpureus, deinde punctis distinctus. nam pedis usum superauit. idem & de possessione sentiendum. Si extra corporis modum prodeat, infinita est.

[42] olim] ποτὲ, aliquando, uel tunc. ut Plautus in Milite glorioso. Curate, ut splendor meo sit clypeo clarior, Quam solis radii esse olim, cum sudum est, solent. [Mil., 1] Idem Trinummo, Primum omnium olim terra cum proscinditur, in quinto quoque sulco moriuntur boues. [Trin., 523] Horatius saty. i. lib. 1. ut pueris olim dant crustula blandi Doctores. [Serm., I, 1, 25] Lucretius lib. 6. Vt calidis candens ferrum e fornacibus olim Stridit, ubi in gelidum propere demersimus imbrem. [Nat. Rer., VI, 148] Virgilius Aen. 3. Sed tamen iidem olim curru succedere sueti Quadrupedes. [Aen., III, 541]

[44] Laetus sorte tua, &c.] sors ab Horatio plerunque usurpatur pro eo, quod cuique uel casu aliquo, & beneficio fortunae, uel natura, uel ratione obtigit. cuiusmodi sunt facultates, nobilitas, potentia, res secundae, denique quaeuis facultas, & conditio uiuendi : idque per tralationem quandam, ut Ode xvi. libro 3. Purae riuus aquae, siluaque iugerum paucorum, [Carm., III, 16, 29] &c. Fulgentem imperio fertilis Africae Fallit sorte beatior. Od. xi. lib. 4. Telephum, quem tu petis, occupauit Non tuae sortis iuuenem puella. [Carm., IV, 11, 21] Od. xiiii. epod. quod si non pulchrior ignis Accendit obsessam Ilion, Gaude sorte tua. [Epod., 14, 13] Od. xxiiii. lib. 3. Defunctumque laboribus Aequali recreat sorte uicarius. [Carm., III, 24, 15] epist. ad Villicum hoc libro Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors. & saty. i. libro 1. Qui fit Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem, [p. 344] Seu ratio dederit, seu fors obiecerit, illa Contentus uiuat ? [Serm., I, 1, 1] Virgilius Aen. 6. Multa putans, sortemque animo miseratus iniquam. [Aen., VI, 332] eodem libro Inualidus uires ultra, sortemque senectae. [Aen., VI, 1114] Idem Aen. 5. Hectorei socii, Troiae quos sorte suprema Delegi comites. [Aen., V, 190] Lucretius lib. 4. Inde Venus uaria producit sorte figuras, Maiorumque refert uultus, uocesque comasque. [Nat. Rer., IV, 1223] fors autem longe aliud est, ut annotauimus ad saty. i. lib. 1. [Ad Serm., I, 1, 2]

[48] Tortum digna sequi potius, &c.] id est, quae tamen debet potius trahi, quam trahere : hoc est, seruire potius, quam imperare, uidetur tralatio, aut allegoria ducta ab iis, qui restim ductant, uel a machinationibus potius. Iam nomen tortus funis est epithetum etiam aliis scriptoribus usitatum, ut Virgilius 4. Aen. tortos incidere funes. [Aen., IV, 575] Catullus in carmine de nuptiis Pelei, Candidique intorti sustollant uela rudentes. [Carm., 64, 235]

[49] dictabam] puero meo dictabam, ut ab eo excepta, & scripta ad te mitterem. sic M. Tullius ad Quintum fratrem lib. 2. Non occupatione, qua eram sane impeditus : sed paruula lippitudine adductus sum, ut dictarem hanc epistolam. [Ad Quint., II, 2] & alibi ad eundem. haec inter coenandum dictaui Tyroni. uide supra epist. i. haec recinunt iuuenes dictata, senesque. [Epist., I, 1, 55]

[49] post fanum putre Vacunae] pone fanum Vacunae Deae, uetustate consumtum.

[50] Excepto, quod non simul esses &] id est, moleste ferens, quod una mecum non esses : ceteroqui laetus. uel sic, eo excepto, quod mecum non esses, ceteris rebus laetus. cetera dictum Graecorum more, τἆλλα. id est, κατα τ’ ἆλλα. & ita supra locutus est Od. ii. lib. 4. Qua notam duxit, niueus uideri : Cetera fuluus. [Carm., IV, 2, 59] sic Virgilius Georgic. 3. Cetera, nec faetura habilis, nec fortis aratris. [Georg., III, 62] Titus Liuius libro 22. Annalium, Haec est pugna Canensi clade nobilitata, par cetera Alliensi.. [Hist., XXII, 50]