Ad Virgilivm. Ode 12.

Describit ueris aduentum : tum eum inuitat ad epulas, ea conditione, ut secum pro symbola, unguenti nardini onycem afferat.

COMMENTARII.

[1] Iam ueris comites] haec Ode eiusdem fere est argumenti, atque Ode septima.

[2] animae Thraciae] uenti Thracii, nempe Fauonii. Quidam putant Etesias significari. a quibus ualde dissentio. nam Etesiae aestate spirant : Fauonii uere ineunte. Iam ex Lucretio, M. Tullio, Plauto, Terentio intelligere licet, quid intersit inter animum, & animam. Lucretius lib. 3. Nunc animum, atque animam dico coniuncta teneri Inter se, atque unam naturam conficere ex se : Sed caput esse quasi, et dominari in corpore toto Consilium, quod nos animum, mentemque uocamus. [Nat. Rer., III, 136] Idem. lib. 5. ac prece quaesit Ventorum pauidus paces, animasque secundas. [Nat. Rer., V, 1229] Idem lib. 3. Et magis est animus uitai claustra coërcens, Et dominatior ad uitam, quam uis animai. Iam sine mente, animoque nequit residere per artus Temporis exiguam partem pars ulla animai, Sed comes insequitur facile, & discedit in auras, Et gelidos artus in lethi frigore linquit, [Nat. Rer., III, 396] &c. Et M. Tullius Tuscul. lib. 1. Animum autem [p. 392] animam nostri declarant nominari. Nam & agere animam, & efflare dicimus. [Tusc., I, 9] animam, id est, uentum, ibid. ipse autem animus ab anima dictus est. [Tusc., I, 9] Idem ibid. quam regionem cum superauit animus, naturamque sui similem contigit, & agnouit : iunctus ex anima tenui, & ex ardore solis temperato, ignibus insistit, [Tusc., I, 19] &c. Idem ibidem. anima sit animus, ignisne, nescio. [Tusc., I, 25] Plautus Asinar. De.

Animam aedepol suaeuiorem, quam uxoris meae.

Philaen.

Dic, amabo, an foetet anima uxori tuae ?

[Asin., 893] idem Aulular. Sed me animam recipere sinas, te rogo. [Supplementum ad Aululariam Plauti, 8] idem ibid. s. Quin cum it dormitum, follem obstringit ob gulam. [Aul., 302] A. cur ? S . nequid animae forte amittat dormiens. Terentius Adelph. quid festinas, mi Geta ? animam recipe. [Adelph., 323] Idem in Phorm. Animam compressi, aurem admoui. [Phorm., 868] Iterum M. Tullius frumentaria, de Apronio, qui non modo animum integrum, sed ne animam quidem puram conseruare potuisset. [Verr., II, 3, 58] idem in Timaeo, ita contigit, ut inter ignem, & terram, aquam Deus, animamque poneret, eaque inter se compararet, & proportione coniungeret, ut, quemadmodum ignis animae, sic animae aquae : quodque animae aquae, id aqua terrae proportione redderet. [Tim., 5] Virgilius in Sileno, Semina terrarumque, animaeque, marisque fuissent, Et liquidi simul ignis. [Buc., 6, 32] Idem Georg. 2. animasque & olentia Medi Ora fouent illo, & senibus medicantur anhelis.

[3] rigent] horrent, squallent : frigore, glacie, gelu.

[5] Nidum ponit Ityn flebiliter gemens] hirundo (inquit) Ityn filium gemens a se interfectum in odium Terei uiri sui, nidum ponit. Hesiodus ἔργ. καὶ ἡμ . hirundinem ὀρθογόην appellat, id est, mane gementem. Τὸν δὲ μέτ’ ὀρθογόη Πανδιονὶς ὦρτο χελιδὼν Ἐς φάος ἀνθρώποις ἔαρος νέον ἱσταμένοιο. [Op., 569] apud Homerum item ὀδυσσ. τ. Penelopa Vlyssem uirum suum nondum agnoscens, & tamen cum eo loquens, sese cum luscinia comparat Itylum filium suum lugente, his uerbis. Ὡς δ’ ὅτε Πανδαρέου κούρη, χλωρηῒς ἀηδών, Καλὸν ἀείδῃσιν ἔαρος νέον ἱσταμένοιο, Δενδρέων ἐν πετάλοισι καθεζομένη πυκινοῖσιν, Ἥτε θαμὰ τρωπῶσα χέει πολυηχέα φωνήν, Παῖδ’ ὀλοφυρομένη ῎Ιτυλον φίλον [Od., XIX, 518], &c. Plato autem in Phaedone, negat hirundinem, lusciniam, upupam, cycnos doloris, gemitusue causa canere, his uerbis, οὐδ’ αὐτὴ ἥ τε ἀηδὼν, καὶ χελιδὼν, καὶ ὁ ἔπωψ, ὃν δή φασι διὰ λύπην θρηνοῦντα ᾄδειν, ἀλλ’ οὐδὲ ταῦτα φαίνεται μοι λυπούμενα ᾄδειν, οὔτε οἱ κύκνοι. [Phaed., 85a]

[6] Cecropiae domus Aeternum opprobrium &c.] Erysichthon Cecropis filius non regnauit Athenis. nam patre uiuo mortuus est. Cecropi successit Cranaus, quem Amphictyon eius gener regno spoliauit. Hic rursus ab Erichthonio eiectus est. Erichthonii autem patrem mortalem fuisse negant, natumque eum dicunt ex Marte & Terra. Huius filius fuit Pandion : cuius filiae Procne & Philomela. Itaque, quod hanc auem aeternum Cecropiae domus opprobrium dicit esse, non est ita intelligendum, eam ex stirpe & sanguine Cecropis ortam esse : sed Cecropia domus intelligenda est, regum Atheniensium familia, tametsi non sit una. Fabula autem notissima est de Procne in hirundinem, Philomela in lusciniam mutata : quam cum Tereus Rex Thraciae, qui Procnem in matrimonio habebat, constuprasset, ei ipsi, quam constuprarat, linguam praecidit, ne uxori suae rtem enunciaret. quanquam alii putant Philomelam in hirundinem, Procnen in lusciniam esse uersas : ut Gorgias, qui, cum hirundinis uolantis stercore inquinatus [p. 393] esset, αἰσχρόν γε (inquit) ὦ φιλομῆλα. . refert Aristoteles lib. 3. Rhetoricor. [Rhet., III, 3, 4] Sic Virgilius in Sileno : Quas illi Philomela dapes. [Buc., 6, 79] sic & Varro lib. 4. de lingua latina.

[7] quod male barbaras, &c.] quia barbaram illam Terei uiri sui libidinem immaniter, & crudeliter ulta fuerat, nempe filio communi Iti interfecto. Propertius lib. 3. Increpet absumtum ne sua mater Itym. [Eleg., III, 10, 10]

[11] Delectantque Deum] Pana, fuit autem Pan (ut scribit Theocriti interpres) Penelopae, & procorum filius : ideoque Pan uocatus est, quia ἐκ πάντων ἐσπάρῃ. [Schol. in Idyll., 7, 109], id est, omnium semine satus est. alii Mercurium eius patrem fuisse, in hircum mutatum. De Pane scribit Plutarchus mirabile quiddam lib. περὶ τῶν ἐκλελοιπότων χρηστηρ [Def. orac., 419c] Epithersen quendam sibi narrasse, cum ille in Italiam nauigaret, & ad insulas Echinadas peruenisset, uesperi, mari placido, & tranquillo uocem esse auditam cuiusdam Thamum appellantis. Erat autem is Thamus gubernator Aegyptius non omnibus uectoribus notus. Qui cum bis appellatus tacuisset, atque ad tertiam appellationem respondisset : eum, cuius erat illa uox, summa uocis contentione ita locutum esse : Vbi ad Palodes delatus fueris, nunciato, Pana magnum obiisse. qua uoce audita, primum omnes, qui in naui erant, metu perterritos esse : deinde consultasse utrum praestaret, eine uoci obtemperare, an totam rem negligere. te inter eos communicata, & consultata, ad extremum placuisse, ut Thamus, quod iussus esset, faceret, maxime si tum, cum ad illum locum peruenissent, malacia esset. itaque fecit : & quam clarissima uoce potuit, proclamauit magnum Pana obiisse. Vixdum clamandi finem fecerat, cum ingens factus est non unius, sed ueluti complurium hominum gemitus. Id cum Romam perlatum esset, Tiberium qui tum imperium obtinebat, ita ei nuncio fidem habuisse, ut doctissimis quibusque hominibus conuocatis, quaerere instituerit de Panis ortu, genere, & natura. Illos autem re multum, diuque disputata, ad extremum sine ulla dissensione ac uarietate pronunciasse Pana, de quo quaereretur, & qui diem suum obiisse diceretur, Mercurii, & Penelopae filium fuisse. Non defuerunt Christiani homines, qui hunc Pana, Christum fuisse putarint, magnum omnium mortalium pastorem, & seruatorem : tempora certe conueniunt. Herodotus in Euterpe Pana scribit a Mendesiis in octo diis numerari. hos autem deos octo, duodecim diis priores haberi. Addit praeterea Pana a pictoribus & fictoribus αἰγοπρόσωπον καὶ τραγοσκελέα [Hist., II, 46], id est, facie caprina, & crinibus hircinis pingi, & sculpi solere.

[11] nigri Colles Arcadiae] Virgilius Gallo, Pandeus Arcadiae. [Buc., 10, 26]

[13] Adduxere sitim tempora, Virgili] Alcaeus, πάντα δὲ διψᾷ ὑπὸ καύματος. [Carm., Lyr. Gr. p. 418, frag. 161]

[14] Sed pressum Calibus] sed si uinum Calenum haurire & bibere cupis. sup. Od. ii. lib. 1. Caecubum, et praelo domitam Caleno Tu bibes uuam. ducere [Carm., I, 20, 9] interdum est spiritu attrahere, ut hic, & sup. Od. xvii. lib. 1. Hic innocentis poculae Lesbii Duces sub umbra. [Carm., I, 17, 21]

[15] gestis] id est, uehementer cupis. Gestit (inquit Festus) qui subita felicitate exhilaratus, nimio corporis motu praeter consuetudinem exultat.

[15] iuuenum nobilium] Claudii, & Drusi.

[p. 394]

[16] Nardo uina merebere] unguento nardino dato, uinum Calenum accipies : id est, si unguentum nardinum afferes, ego uinum Calenum tibi depromam.

[17] Nardi paruus onyx] idem dicit, quod paulo ante dixerat, nam Virgilium ad coenam ea conditione inuitat, si nardi concham, aut onychem afferat. Contra Catullus coenaturum esse apud se Fabullum dicit paucis post diebus, si modo ille coenam lautam, & copiosam attulerit cum uino & sale : se autem nihil praeter ungentum fragrantissimum praebiturum. sic Catullus Coenabis bene mi Fabulle apud me Paucis, si tibi Dii fauent, diebus, Si tecum attuleris bonam, atque magnam Coenam, non sine candida puella, Et uino, & sale, & omnibus cachinnis. [Carm., 13, 1] deinde paucis uersibus interpositis, Nam unguentum dabo, quod meae puellae Donarunt Veneres, Cupidinesque . ὄνυξ autem (ut ait Dioscorides lib. 2.) πῶμα ἐστι κογχυλίου ὅμοιον τῷ τῆς πορφύρας, εὑρισκόμενον ἐν τῇ ᾿Ινδίᾳ ἐν ταῖς ναρδοφόροις λίμναις. διὸ καὶ ἀρωματίζει νεμομένων τῶν κογχυλίων τὴν νάρδον [Mat. med., II, 8, 1] id est, onyx conchylii est operculum, purpurae operculo simile, quod reperitur in India in paludibus iis, quae nardum ferunt. Itaque & odores suauissimos afflat, quoniam conchylia nardo uescuntur. Ex his igitur siue testis, siue conchis, fieri poterant uasa ad unguentum seruandum aptissima, quippe quae nardi odore iam essent penitus imbuta. Est etiam ὄνυξ lapis idem, qui alabastrites, ex quo ὄνυξ unguentarius : id est, uas ad diuturnam unguenti custodiam probatissimum. uide Hermolaum Barbarum. Duxerunt autem appellationem & hic lapis, & haec concha a similitudine unguis humani, quia nihil sit in eis rugosum, nihil asperum : sed omnia, ut in ungue, laeuia ac polita. Propertius lib. 3. Sit mensae ratio, noxque inter pocula currat. Et crocino nares myrrheus ungat onyx. [Eleg., III, 10, 21] & Catullus de coma Berenices, Nunc uos, optato quas iunxit lumine teda, Non prius unanimis corpora coniugibus Tradite nudantes reiecta ueste papillas, Quam iucunda mihi munera libet onyx. [Carm., 66, 79] Est etiam onyx gemma coloris candidi, ex qua uas unguentarium fieri solitum esse constat.

[18] Qui nunc Sulpiciis accubat horreis] supra Od. xxviii. lib. 3. parcis deripere horreo Cessantem Bibuli consulis amphoram. [Carm., III, 28, 7]

[19] Spes donare nouas largus] largus & liberalis in afferenda noua spe. ut epist. ad Torquatum lib. 1. Spes iubet esse ratas. [Epist., I, 5, 17]

[20] amaraque curarum] id est, amaras curas, seu potius amaritudines (si dicere liceat) curarum, sic loquitur Od. i. lib. 2. Et cuncta terrarum subacta. [Carm., II, 1, 23] & satyra secunda libri secundi, Corruptus uanis rerum. & ultima eiusdem, dumque Ridetur fictis rerum Balatrone secundo. & epist. ad Pisones Indiciis monstrare recentibus abdita rerum. [Ars, 49] & epist. ad Scaeuam, tu poscis uilia rerum. sic Liuius, subita rerum [Hist., IX, 48] lib. ix. incerta casuum lib. xxx. & alibi, diuersa montium. & Lucretius lib. 1. Inter septa meant uoces : & clausa domorum Transuolitant. [Nat. Rer., I, 354] idem lib. 2. Nunc hic, nunc illic superant uitalia rerum, Et superantur item. [Nat. Rer., II, 575] ibidem. Contemplator enim, cum solis lumina cunque Insertim fundunt radios per opaca domorum. [Nat. Rer., II, 114] & lib. 6. penetrat per rara uiarum. [Nat. Rer., VI, 332] Virgilius lib. 6. Aen. per opaca uiarum Corripiunt spatium medium, foribusque propinquant. [Aen., VI, 634] idem lib. 2. Obsedere alii telis angusta uiarum. [Aen., II, 333] Paterculus auersa uiarum, & auia itinerum. [Hist., II, 75] sic etiam Graeci. Aristophanes Pluto. ὁ Ζεὺς μὲν οὖν εἰδὼς τὰ τούτων μῶρα. [Plut., 119]

[p. 395]

[20] eluere efficax] ad eluendas curas efficax. supra annot. ad Od. viii. [Ad Carm., IV, 8, 8] iam, quod hoc uinum ad curas eluendas efficacem esse dicit, id omnium uinorum commune fere est : atque hanc laudem omnibus propemodum uinis tribuunt poëtae. itaque uinum λαθικηδέα. & παυσίλυπον. νηπενθὲς & κακῶν ἐπίληθον ἁπάντων appellant Graeci : obliuiosum Latini, ut Horatius supra Od. vii. lib. 2. Obliuioso pocula Massico Ciboria exple. [Carm., II, 7, 21] eodem pertinet illud Od. ix. epod. Curam, metumque Caesaris rerum iuuat Dulci Lyaeo soluere. [Epod., 9, 37] & illud Od. xiii. eod. lib. Illic omne malum uino, cantuque leuato Deformis aegrimoniae Dulcibus alloquiis. [Epod., 13, 17] & illud saty. vii. lib. 2. Nunc uino quaerens, nunc somno fallere curam. [Serm., II, 7, 114] & hi Alcaei uersus apud Athenaeum, Οὐ χρῆ κάκοισι θῦμον ἐπιτρέπειν. Προκόψομεν γὰρ οὐδὲν ἀσάμενοι, Ὦ Βακχὶ· φαρμάκων δ' ἄριστον Οἶνον ἐνεικαμένους μεθύσθῆ- Ναι. [Deipn., X, 35] quos sic uertimus, Stultum est malis cor dedere languidum, Bacchi : assequemur prorsus enim nihil Maerendo. pharmacum optimum autem est, Feruidiore madere uino.

[23] immunem] inanem, nihil afferentem, ut annot. ad Od. xxiii. lib. 3. [Ad Carm., III, 23, 17]Sed Graecum uerbum exprimere uoluit, asymbolum : quo utitur Terentius Phor. te ne asymbolum uenire unctum, atque lautum e balneis ? [Phorm., 339] Non uult igitur Horatius Virgilium uenire ἀσύμβολον. id est, sine symbolo. Animaduertendum est autem tum apud Graecos, tum apud Latinos, quemadmodum & apud nos, coenas alias fuisse conuiuatoris sumtu apparatas, atque instructas : alias, in quas suam quisque partem conferebat. has ἐράνους. illas εἰλαπίνας appellant Graeci. Homerus ὀδυσσ. α. Τίς δαίς, τίς δὲ ὅμιλος ὅδ’ ἔπλετο ; τίπτε δέ σε χρεώ ; Εἰλαπίν’, ἦε γάμος ; ἐπεὶ οὐκ ἔρανος τάδε γ’ ἐστίν. [Od., III, 225] & ὀδυσσ. λ. Ἢ γάμῳ, ἢ ἐράνῳ, ἢ εἰλαπίνῃ τεθαλείῃ. [Od., XI, 415] in ἐράνῷ autem id, quod confertur a conuiuis, συμβολὴν Graeci, & symbolam Latini usucapto uocabulo nominant : collectam Latino & proprio. itaque quod apud Terentium And. uulgo legitur symbolum dedit, [Andr., 88] corrupta scriptura est. nam, ut alias admonui, symbolam legendum, quod item dudum docuit Adrianus Turnebus uir doctissimus & ita scriptum est apud Plautum in Sticho, eadem nocte symbolam dabo. [Stich., 438] Praeterea interpretes Homeri sic docent, ἔρανος λέγεται τὸ ἐκ συμβολῆς γινόμενον δεῖπνον. [Schol. Od., I, 226] & interpres Theocriti ad εἰδ. ζ. ἐπὶ δὲ τῶν βραδυνόντων παροιμία, ὅστις ἐπὶ δεῖπνον κληθεὶς ὀψὲ ἔρχεται, ἢ χωλός ἐστιν, ἢ οὐ δίδωσι συμβολάς. [Schol. in Idyll., 7, 25] & Proclus in hunc locum Hesiodi, Μηδὲ πολυξείνου δαιτὸς δυσπέμφελος εἶναι. [Op., 722] Ταῦτα, φησι, χώραν δίδωσι ταῖς καλουμέναις συμβολαῖς. αὗται γὰρ πολύξεινοι ἂν εἶεν, ἐκ κοινοῦ πολλοῖς συσσιτεῖν προξενοῦσαι. μὴ οὐκ εἶναι δυσπρόσιτον ἐν ταύταις, καὶ δύσκολον ἐχούσαις δαπάνην μὲν ἐλαχίστην, χάριν δὲ πλείστην διὰ τὴν κοινωνίαν. οὕτω γὰρ πάλαι συνεσίτουν ἀλλήλοις συνεισφέροντες εἰς τὸ κοινὸν ἕκαστοι, καὶ μετ’ ἀλλήλων ἑστιώμενοι. [Schol. in Op., 722] sic Alexis apud Athenaeum lib. 6. οὗ γὰρ μὴ τίθενται συμβολὰς, Πρυτανεῖα ταῦτα πάντα προσαγορεύεται. [Deipn., VI, 365d] Hegesander apud eundem lib. 8. τὴν συμβολὴν τὴν εἰς τὰ συμπόσια ὑπὸ τῶν συμπινόντων εἰσφερομένην Ἀργεῖοι χῶν καλοῦσι, τὴν δὲ μερίδα, αἶσαν. [Deipn., VIII, 68] Erat & tertium genus, γάμος. id est, conuiuium nuptiale, ut intelligere licet ex illis uersibus Homeri, quos supra protulimus, quod quamobrem praeberetur, nomen ipsum declarat. Erat autem hoc quoque quod nuptiale dicitur conuiuium, magnificum, & sumtuosum, & liberale, ut perspicuum est tum ex iisdem uersibus, tum ex Aristotele lib. 4. de morib. ad Nicomachum ubi loquitur de eo, quem [p. 396] βάναυσον Graece nominat, ego operatiorum more insolentem in sumtu faciendo Latine reddidi. uerba Aristotelis sunt haec, καὶ λαμπρύνεται παρὰ μέλος. οἷον ἐρανιστὰς γαμικῶς ἑστιῶν. [Eth. Nic., 1123a], id est, & splendorem ac magnificentiam ostentat inconcinne, atque inuenuste, exempli gratia, nuptiali apparatu eos accipit, qui symbolam in coenam dederunt.

[1] tingere] τέγγειν. quo uerbo utitur Alcaeus : uel dicendum positum esse tingere, pro madefacere : cui respondet Graecum βρέχειν. Sed non dissimulabo me reperisse in uno cod. Vatic. & Iannoct. tinguere.

[26] Nigrorunmque memor] id est, rogi, busti, mortis memor.

[26] Dum licet] dum uita manet, & dum fert aetas. sic saty. vi. lib. 2. quo, bone, circa, Dum licet, in rebus iucundis uiue beatus : Viue memor, quam sis aeui breuis. [Serm., II, 6, 95] uide annot. ad Od. ix. lib. 1. [Ad Carm., I, 9, 17]

[27] Misce stultitiam consiliis breuem] quid aeternis minorem Consiliis animum fatigas ? sup. Od. xi. lib. 2. [Carm., II, 11, 11]

[28] in loco] opportune : cum tempus, & locus ferunt, aut etiam postulant.