Avgvsti lavdes. Ode 5.

Reguli constantia, & ad Poenos reditus.

COMMENTARII.

[2] Praesens diuus habebitur] Praesens diuus ambigue dictum : uel ut praesens intelligatur, qui cernitur oculis, & qui adest, cum Iupiter contra ex tonitru & ceteris similibus credatur in caelo esse : uel ut praesens significet eum, qui uim ac potentiam suam expromit ac declarat. uide annot. ad Od. xxxv. lib. 1. [Ad Carm., I, 35, 2] Non admodum dissimile est illud in principio fere epistolae ad Augustum lib. 2. Romulum, Bacchum, Castorem & Pollucem, Herculem post praeclara in homines merita uita functos Deorum honorem esse consecutos, atque in caelum sublatos : Augusto autem etiam uiuo, ac uidenti diuinos honores tribui. Praesenti [Epist., II, 1, 15] (inquit) tibi maturos largimur honores.

[4] grauibusque Persis] ut Ode ii. lib. 1. Quo graues Persae melius perirent. [Carm., I, 2, 22]

[6] Turpis] refertur ad animum, ut Ode xxxi. lib. 1. nec turpem senectam Degere. [Carm., I, 31, 19] & Od. xxxvii. eiusd. Contaminato cum grege turpium Morbo uirorum. [Carm., I, 37, 9] & Od. xxxiii. eiusd. Quam turpi Pholoë peccet adultero. [Carm., I, 33, 9] epist. ii. lib. 1. Sub domina meretrice fuisset turpis, & excors. [Epist., I, 2, 25] epist. ad Quinct. Introrsum turpem, speciosum pelle decora. [Ad Quint., I, 16]

[10] Anciliorum, & nominis] ancilium a recto ancile, erat usitatum & uerum. Notum est autem ancilia (quae erant scuta quaedam breuia, numero duodecim) fuisse in aede Martis seruata : ex quibus unum de caelo lapsum esse credebatur. At Virgilius omnia Aen. 8. & lapsa ancilia caelo Extuderat. [Aen., VIII, 664] De his uide Dionysium Halicarnasseum lib. 3. βιβ. ῥωμ. ἀρχ . & Sex. Pomp. in nomine Mamurii. Dictum est autem ancile ab am, quod idem ualebat, quod circum, & caedo. idque confirmat Varro lib. 6. de ling. lat. his uerbis, ancilia dicta ab ancisu, quod ea arma erant ab utraque parte, ut peltae Thracum, incisa. [Ling. Lat., VII, 40] nam ancidere circumcidere est : eoque uerbo utitur Lucretius lib. 3. ut quidem legitur in quibusdam exemplaribus. Omnia iam seorsum cernes ancisa recenti Vulnere tortari. & nominis [Nat. Rer., III, 360] autem adiecta copulatione, &, excudendum curaui auctoritate fretu. codic. Rainunt. Card. Faër. Iannoct. trium Vatic. Tornes.

[11] aeternaeque Vestae] cuius in aede seruabatur ignis aeternus : & iccirco custodiebatur a uirginibus (ut tradit Dionysius Halicarnasseus lib. 2. ῥωμ. ἀρχ. ) ὅτι πῦρ μὲν ἀμίαντον· παρθένος δ´ ἄφθαρτον [Ant. Rom., II, 61, 2] : id est, quia ignis quidem impollutum quiddam est : uirgo autem, incorruptum. Quod si ignis ille aliquando interstinctus esset : uirgines a pontifice uerberibus afficiebantur.

[p. 248]

[12] Incolumi Ioue] incolumi capitolio : quae Iouis erat sedes.

[13] mens prouida Reguli] mens Reguli uel simpliciter, consilium Reguli : uel περιφραστικῶς. Regulus. quod loquendi genus Graecis & Latinis poëtis ualde usitatum est. Homerus ὀδυσσ. β. ἱερὴ ἲς Τηλεμάχοιο. [Od., II, 409] ὀδυσσ. η. ἱερὸν μένος Ἀλκινόοιο. [Od., VII, 178] idem ἰλ. γ. Πριάμοιο βίη. [Il., III, 105] ἰλ. υ. Αἰνείαο βίη Τρώεσσιν ἀνάξει. [Il., XX, 307] Hesiodus Theog. ἀλλά ἑ ἲς ἐδάμασσε βίης Ἡρακληείης. [Theog., 332] Pindarus ἔιδ. ς. Μεσσανίου δὲ γέροντος δοναθεῖσα φρὴν. [Pyth., 6, 34] Euripides Phoeniss. Ἐτεοκλέα κλεινήν τε Πολυνείκους βίαν. [Phoen., 56] Apollonius ἀργ. α. μέγα τε σθένος Ἡρακλῆος. [Arg., I, 531] Catullus de Pel. & Thet. nupt. Electos iuuenes, simul & decus innuptarum : [Carm., 64, 78] id est, innuptas. Lucretius lib. 3. Democriti quod sancta uiri sententia ponit. [Nat. Rer., III, 371] Ibid. Nec tam doctus equi pullus, quam fortis equi uis. [Nat. Rer., III, 764] Horatius Od. xii. huius lib. Liparaei nitor Hebri Eques ipso melior Bellerophonte. [Carm., III, 12, 6] Od. xxi. eiusd. Narratur & prisci Catonis Saepe mero caluisse uirtus. [Carm., III, 21, 11] Od. iii. i. Perrupit Acheronta Herculeus labor. [Carm., I, 3, 36] epist. ad Iccium lib. 1. Empedocles, an Stertinii deliret acumen. [Epist., I, 12, 20] sat. i. lib. 2. Virtus Scipiadae, & mitis sapientia Laeli. [Serm., II, 1, 72] sat. 2. lib. 1. macte Virtute esto, inquit sententia dia Catonis. [Serm., I, 2, 32] eodem fortasse pertinet illud saty. vii. lib. 1. Proscripti Regis Rupili pus, atque uenenum : [Serm., I, 7, 1] id est, Rupilium Regem hominem purulentum, & fugiendum. Iam de M. Atilio Regulo, haec M. Tullii off. 3. M. Atilius Reg. cum consul iterum in Africa ex insidiis captus esset duce Xanthippo Lacedaemonio : imperatore autem patre Annibalis Amilcare : iuratus missus est ad senatum, ut nisi redditi essent Poenis captiui nobiles quidam, rediret ipse Carthaginem. Is cum Romam uenisset, utilitatis speciem uidebat : sed eam, ut res declarat, falsam iudicauit, quae erat talis, manere in patria, esse domi suae cum uxore, cum liberis : quam calamitatem accepisset in bello, communem fortunae bellicae iudicantem, tenere consularis dignitatis gradum. In senatum uenit : mandata exposuit : sententiam ne diceret, recusauit. quandiu iureiurando hostium teneretur, non esse se senatorem : atque etiam reddi captiuos negauit esse utile : illos enim adolescentes esse, & bonos duces : se iam confectum senectute. cuius cum ualuisset auctoritas, captiui retenti sunt : ipse Carthaginem rediit, neque eum caritas patriae retinuit, nec suorum : neque tamen ignorabat se ad crudelissimum hostem, & ad exquisita supplicia proficisci : sed iusiurandum conseruandum putabat. [Off., III, 27] Hactenus M. Tullius. quibus uerbis nihil significatur de captiuis Rom. quibuscum Carthaginienses uoluerint suos permutari, quosue Regulus uetuerit redimi, cum ostenderet eos, qui sese capi uiuos & integros passi essent, nunquam bonos milites, posteaquam auro redemti essent, futuros.

[14] conditionibus foedis] de permutatione & redemtione captiuorum. & attende particip. dissentientis, iunctum esse cum dandi casu, ut Od. ii. lib. 2. Dissidens plebi. [Carm., II, 2, 18]

[15] & exemplo trahentis] dicebat Regulus in senatu redemtionem ac permutationem illam captiuorum non solum re, sed etiam exemplo turpem & perniciosam esse. tali enim exemplo prodito, multo posthac ignauius milites esse pugnaturos, seseque hostium potestati uiuos tradituros potius, sperantes futurum, ut redimantur, quam fortiter pugnando morituros. Dicebat perniciem praesentem permanaturam in posterum, si redimerentur captiui. Hortabatur, ne periculosam imitationem exempli in posterum proderent.

[17] Si non periret immiserabilis] si non periret iuuentus illa [p. 249] Romana captiua indigna, cuius quisquam misereretur.

[18] signa ego Punicis] uidi (inquit Regulus) arma, quae militibus nostris sine caede fuerunt ademta, delubris affixa. Est autem flagitium insigne arma abiicere, aut amittere sua propemodum uoluntate, nulloque uulnere nec accepto, nec illato, ut sup. ad. Od. vii. lib. 2. [Ad Carm., II, 7, 10]

[21] Derepta] id est, detracta. lib. Iannoct. arrepta. fortasse legendum Erepta. uulgata autem scriptura, direpta, mendosa est.

[21] Vidi ego ciuium] solent captiuorum manus & brachia a tergo reuinciri, ut epist. i. lib. 2. Mox trahitur manibus regum fortuna retortis. [Epist., II, 1, 94] Homerus ἰλ. φ . τοὺς ἐξῆγε θύραζε τεθηπότας ἠΰτε νεβρούς· Δῆσε δ’ ὀπίσω χεῖρας ἐϋτμήτοισιν ἱμᾶσι. [Il., XXI, 29] & Demosthenes orat. περὶ παραπρεσβ. οὐδὲν ἄλλο φανήσονται, πλὴν παραδόντες Φιλίππῳ καὶ Θηβαίοις Φωκέας, μόνον οὐκ ὀπίσω τὼ χεῖρε δήσαντες. [Falsa leg., 47] Virgilius Aen. 2. Ecce manus iuuenem interea post terga reuinctum, [Aen., II, 57] &c. Ait igitur se ciues Romanos Carthagine uidisse manibus in tergum liberum retortis ac reuinctis. tergum autem liberum intellige ciuium Romanorum, qui sese Carthaginiensibus dediderant.

[23] portasque non clausas] Haec eo pertinent, ut ostenderet Carthaginiensium securitatem a Romanis, ut & ea, quae deinceps sequuntur. hoc enim fit sublato hostium metu. ut Panduntur portae. &c. Virgilius Aen. 2. [Aen., II, 27] & Horatius de arte poët. & apertis ocia portis. [Ars, 199]

[24] & arua Marte coli] & uidi ea arua coli, quae fuerant iam a nobis populata ac uastata. populata παθητικόν. cuius ἐνεργητικὸν. populo. Propertius lib. 3. Hic olim ignaros luctus populauit Achiuos. [Eleg., III, 18, 29] Virgilius Georg. i. Populatque ingentem farris aceruum Curgulio, atque inopi metuens formica senectae. [Georg., I, 185] Idem lib. 1. Aen. Non nos aut ferro Libycos populare penates Venimus, aut raptas ad littora uertere praedas. [Aen., I, 527] Idem xii. & littora uestra Vi populat.

[25] Auro repensus scilicet] Ironia est. quale illud apud Terentium Andria. id populus curat scilicet. [Andr., 185] & Virgilius Aen. 4. Scilicet is superis labor est, ea cura quietos Sollicitat. [Aen., IV, 379] non est (inquit) uerisimile militem auro redemtum, acriter aut fortiter pro patria pugnaturum.

[26] flagitio additis damnum] flagitium, peccatum est ab aliqua animi mollitia, aut ignauia profectum, quod dedecus ac turpitudinem affert : Scelus autem, uel cum aliqua crudelitate & caede, uel cum impietate coniunctum est. Itaque libidines flagitiosas dicimus : & flagitiosam uitam : & militem flagitium admisisse, qui locum non tenuit, qui hostem extimuit, qui fugit. sic M. Tullius lib. 2. de Finib. satis ne ergo pudori consulat, si quis sine teste libidini pareat ? an est aliquid per seipsum flagitiosum, etiam si nulla comitetur infamia ? [Fin., II, 19] T. Liuius lib. 44. annalium. nam neque manere in iugo inopi, neque regredi sine flagitio poterat. [Hist., XLIV, 4] Tullius pro Cluent. Statuerunt enim ita maiores nostri, ut si a multis esset flagitium rei militaris admissum, sortitione in quosdam animaduerteretur, ut metus uidelicet ad omnes, poena ad paucos perueniret. [Cluent., 46] Idem ad Atticum lib. ix. spes me sustentabat fore, ut aliquid conueniret potius, quam aut hic tantum sceleris, aut ille tantum flagitii admitteret. [Att., IX, 10] sceleratum Caesarem, flagitiosum Pompeium esse significat. Horatius Od. ix. lib. 4. Peiusque letho flagitium timet. [Carm., IV, 9, 50] Milites igitur ignauos, & qui propter timiditatem, hosti sese [p. 250] tradiderunt, auro redimere, est turpitudinem damno cumulare.

[27] neque amissos colores] quemadmodum (inquit) lana, quae prius erat candida, posteaquam aliquo alio colore tincta & infecta est, nunquam suum candorem pristinum semel amissum recuperare potest : sic uera uirtus ubi semel uitiis ei contrariis inquinata, atque ex animo deleta est, nunquam postea reparari ab iis, qui corrupti iam, ac deprauati sunt, ullo pacto potest. animaduertendum est autem eum, nomen medicata posuisse significatione patiendi a uerbo medico, as : quo & Virgilius utitur. Georg. i. Semina uidi equidem multos medicare serentes. [Georg., I, 193] & 4. Ipsae consident medicatis sedibus.

[30] deterioribus] deprauatis, & corruptis.

[31] Si pugnat extricata] talis argumentatio est, qualis illa : si caelum ruet, aut si meridie non lucebit, reperietur mulier pudica. sic M. Tullius i. epist. lib. 1. ad Atticum Catilina, si iudicatum erit meridie non lucere, certus erit competitor. [Att., I, 1] corrupte autem scriptum est in quibusdam libris, sic pugnat extricata, &c. cum interpunctione post uocem plagis. Haec enim horum uerborum sententia est : si fieri potest, ut cerua fugacissimum animal ac timidissimum natura, e plagis elapsa, ac tendiculis explicata, pugnare audeat : euenire etiam poterit, ut ille fortis sit, qui sese hostibus tradiderit, & commiserit : atque ut is, qui in hostium potestatem uenerit, loraque & uincula senserit, denuo sit ad pugnandum alacrior, hostemque in fugam uertat.

[33] Qui perfidis se credidit hostibus] qui se permisit hostium potestati. haec enim uis est uerbi credere hoc loco. alias fidei committere significat : aut committere simpliciter. quorum omnium exempla reperiuntur apud bonos scriptores. M. Tullius epist. ad Marcellum lib. 4. aut enim renouare bellum conati sunt, & hi se in Africam contulerunt : aut quemadmodum nos, uictori sese crediderunt. [Fam., IV, 7] pro lege Manilia. Quare nolite dubitare, quin huic uni credatis omnia, &c. Terent Eunuch. credere exercitum, consilia. [Eun., 402] Idem Adelph. Illi credunt consilia omnia. [Adelph., 876] Idem Phorm. Cuius tu fidem in pecunia perspexeris, ei uerere pecuniam crederes ? [Phorm., 60] & Virgilius Georg. i. Inuitae properes anni spem credere terrae. [Georg., I, 224] & Aen. 5. Nate Dea, si nemo audet se credere pugnae. [Aen., V, 383] Idem lib. 4. solam nam perfidus ille Te colere, arcanos etiam tibi credere sensus, [Aen., IV, 421] &c. idem 5. Aeneam creda quid enim fallacibus Austris ? [Aen., V, 850] & 6. Ausus se credere caelo. [Aen., VI, 15] idem ii. Cautius ut saeuo uelles te credere Marti. [Aen., XI, 153] Tibullus lib. 2. eleg. vi. Spes sulcis credit aratis Semina, quae magno faenore reddat ager. & Horatius Od. xxvii. huius lib. sic & Europe niueum doloso Credidit tauro latus. [Carm., III, 27, 25] & ibid. age, te procellae Crede ueloci. [Carm., III, 27, 62] Idem saty. i. lib. 2. Ille uelut fidis arcana sodalibus olim Credebat chartis. [Serm., II, 1, 30] ibidem . Sceuae uiuacem crede nepoti Matrem. [Serm., II, 1, 53] sic & Graeci loquuntur ἐπίστευσεν ἑαυτὸν τοῖς ἐχθροῖς. sic loquitur Plutarchus in Catone Vticensi, οὕτως οὐ τῷ ξίφει μόνον, ἀλλὰ καὶ τῷ γραφείῳ τὸ ἀνυπεύθυνον καὶ τὸ ἀνυπόδικον ἐπίστευε . sic enim legendum est eo loco, non ut in uulgatis, τὸν ἀνυπεύθυνον, καὶ τὸν ἀνυπόδικον. [Cat. Iun., 11, 8] loquitur autem de Caesare Catonis acerbissimo inimico, qui, cum Cato fratrem Caepionem magnificentissima sepultura affecisset, neque sumtus tamen, quos in ea refecerat, coheredibus suis reputasset, nihilque repetiuisset : scripsit tamen in Anticatonibus illum mortui fratris cineres cribro percolasse, ut aurum in rogum a se coniectum colligeret ac recuperaret. Sequuntur iam illa [p. 251] Plutarchi uerba, οὕτως οὐ τῷ ξίφει . &c. id est, ut ego interpretor, ita auctoritatem illam suam ac licentiam a rationibus referendis ac iudiciis omnibus liberam ac solutam, non gladio solum, uerum etiam stilo credebat, ac permittebat. quod perinde est ac si diceret Plutarchus, Caesar sua illa regia potestate abutebatur non solum ad occidendos homines, uerumetiam ad insectandos, & criminandos scripto maledico. estque, meo quidem iudicio, in illis Plutarchi uerbis tralatio perelegans. quemadmodum enim, quod alteri creditum est, eo ille suo arbitratu uti & abuti potest, quanuis interdum iure non faciat : quia eius est fidei commissum, potestatique permissum : sic auctoritas nullis legibus, nullisque iudiciis alligata, eleganter & uenuste dicitur a Plutarcho, stilo & gladio credita ea, quam quis usurpat ad alterum scripto acerbo & famoso lacerandum, gladioque occidendum : qui locus ab aliis interpretibus est praetermissus : ab aliis perperam e Graeco conuersus. sed, ne uirum doctissimum eundemque mihi amicissimum, Guliel. Sirletum merita laude fraudem ac spoliem, is hunc Plutarchi locum sic scriptum in codice manuscripto mihi Romae ostendit : quam scripturam postea mihi confirmauit codex Donati Iannoctii.

[35] Qui lora restrictis lacertis] ex hoc loco pespicuum est ciuium Roman. captiuorum lacertos loris uinctos & astrictos fuisse, non, ut quidam putant, animi causa in tergum reiectos.

[36] iners] ignauus.

[37] Hic, unde uitam sumeret, inscius, &c.] huius loci haec sententia est. Hic miles nesciens, uitam ac salutem non esse ab hoste petendam, sed manu & uictoria esse retinendam, &, si belli fortuna uictoriam hostibus adiudicet, pro libertate, & in libertate cadendum esse potius, quam hostis beneficio in seruitute uiuendum : pacem, quae nulla debet esse cum hoste, quandiu uita suppetit, nisi armis aut uictoria ereptis, aut conditione positis, cum bello confudit.

[39] probrosis] flagitiosis, turpibus, uituperabilibus.

[41] ut capitis minor] ut capite minutus. dictum est autem capitis minor eadem ratione, qua maturus aeui, integer uitae, & similia, de quibus uide annot. ad Od. xxii. lib. 1. [Ad Carm., I, 22, 1]

[43] & uirilem Toruus humi posuisse &] & oculos in terra defixos habuisse. hoc loco gestus est constantis, ut alibi dicemus.

[45] Donec labantes consilio] ordo est, donec consilio nunquam alias dato firmaret patres labantes : id est, nutantes, & in certa sententia non constantes, seu dubitantes : uel non satis firmos, non satis recte sentientes.

[49] Atqui sciebat, quae sibi] M. Regulum illigatum in machina resectis palpebris Carthanienses uigilando necauerunt, M. Tullius in Pisonem.

[51] Dimouit obstantes propinquos] liber Rain. Card. amicos.

[52] morantem] tardantem, impedientem. significat actionem. aliter in Od. vii. lib. 1. morantem diem [Carm., II, 7, 6] dixit.

[54] Diiudicata lite] transacta, decisa.

[55] Tendens] meditans ire : iter habens, ut epist. ad Valam lib. 1. quo tendis ? non mihi Cumas Est iter. [Epist., I, 15, 11]

[56] Lacedaemonium] a Phalantho Lacedaemonio conditum. Od. vi. lib. 2. [Carm., II, 6, 12]