[p. 168]

Ad Pompeivm Varvm. Ode 7.

Cui reditum gratulatur.

O saepe mecum tempus in ultimum

Deducte Bruto militiae duce,

Quis te redonauit Quiritem

Diis patriis, Italoque caelo,

5 Pompei meorum prime sodalium ?

Cum quo morantem saepe diem mero

Fregi coronatus nitenteis

Malobathro Syrio capillos.

Tecum Philippos, & celerem fugam

10 Sensi relicta non bene parmula,

Cum fracta uirtus, & minaces

Turpe solum tetigere mento.

Sed me per hosteis Mercurius celer

Denso pauentem sustulit aëre :

15 Te rursus in bellum resorbens

Vnda fretis tulit aestuosis.

Ergo obligatam redde Ioui dapem :

Longaque fessum militia latus

[p. 169]

Depone sub lauru mea : nec

20 Parce cadis tibi destinatis.

Obliuioso laeuia Massico

Ciboria exple : funde capacibus

Vnguenta de conchis. quis udo

Deproperare apio coronas,

25 Curatue myrto ? quem Venus arbitrum

Dicet bibendi ? non ego sanius

Bacchabor Edonis. recepto

Dulce mihi furere est amico.

COMMENTARII.

[1] tempus in ultimum] id est, usque ad extremum uitae diem, si fors ita tulisset.

[3] redonauit] restituit. utitur etiam hoc uerbo Od. 3. lib. 3. & inuisum nepotem, Troica quem peperit sacerdos, Marti redonabo. [Carm., III, 3, 31]

[6] Cum quo morantem saepe diem] morantem, significatione (ut loquuntur Grammatici) absoluta, intellige longum, tardum. ponit & Catul. absolute, carmine in nuptias Iuliae : Sed moraris, abit dies. [Carm., 61, 94] & Horatius Ode 3. sup. an pauper, & infima De gente sub dio moreris. [Carm., II, 3, 23] & 20. neque in terris morabor Longius. & xvii. quid moror altera ? [Carm., II, 17, 6] Alias actionem significat apud hunc poëtam. Ode v. lib. 3. Et populum reditus morantem. [Carm., III, 5, 52] & epist. ad Iul. Florum lib. 1. An pingues Asiae campi, collesque morantur ? [Epist., I, 3, 5] & epist. ad Augustum . Si longo sermone morer tua tempora Caesar. [Epist., II, 1, 4] & epist. xiii. lib. 1. Carmina, quae possunt oculos, aureisque morari Caesaris. [Epist., I, 13, 17] & Ode xi. lib. 3. & riuos celeres morari. [Carm., III, 11, 14] & Epod. Ode ix. Io triumphe, tu moraris aureos Currus. [Epod., 9, 21] & epist. ad Maece. 2. lib. 1. ne te longis ambagibus ultra, Quam satis est, morer. [Epist., I, 7, 82]

[7] mero Fregi] non totum diem siccus traduxi, sed diuisi, partemque, in uino & poculis posui. uide quae annotauimus ad Oden i. lib. 1. ibi : Nec partem solido demere de die. [Carm., I, 1, 20]

[7] coronatus capillos] Hellenismus, id est, coronatis capillis.

[7] nitentes malobathro] unguento Syrio delibutos. λιπαρούς. ut supra Ode 4. lib. 1. nitidum caput. Solebant autem elegantiores & lautiores homines capillum unguento perungere. Cicero pro Rosc. Amer. de Chrysogno Syllae liberto : ipse uero quemadmodum composito, & delibuto capillo passim per forum uolitet cum magna caterua togatorum, uidetis iudices. [Rosc. Amer., 46] Catullus Respondi id quod erat, nihil neque ipsi, Nec quaestoribus esse, nec cohorti, Cur quisquam caput unctius referret. [Carm., 10, 9] Archestratus apud Athenaeum lib. secundo, Ἀεὶ δὲ στεφάνοισι κάρα παρὰ δαῖτα πυκάζου Παντοδαποῖς, οἷς ἂν γαίας πέδον ὄλβιον ἀνθοῖ, Καὶ στακτοῖσι μύροις ἀγαθοῖς χαίταν θεράπευε. [Deipn., III, 101b] Iterum Horatius epist. ad uillicum, Quem [p. 170] tenues decuere togae, nitidique capilli.

[10] non bene] turpiter. turpe est enim clypeum abiicere. notum illud de Epaminonda, tum denique sibi auelli spiculum iubente, postea quam ei percontanti dictum est, clypeum esse saluum, ut etiam in uulneris dolore aequo animo cum laude moreretur. ῥιψάσπιδες a Graecis appellantur, qui abiecto clypeo fugiunt e praelio. Itaque Aristoteles libro secundo rhetor. de pudore disserens, posteaquam docuit pudorem existere ob ea mala, quae turpia uideri solent, inter cetera turpitudinis exempla, hoc quoque ponit, ἀποβάλλειν ἀσπίδα, ἢ φυγεῖν [Rhet., II, 6, 3], id est, abiicere, seu amittere clypeum, uel fugere.

[11] & minaces Turpe solum tetigere] id est, occubuerunt, ceciderunt. sic Virgilius Aen. xi. Procubuit moriens, & humum semel ore momordit. [Aen., XI, 418] ib. cruentam Mandit humum. Ouidius Metamorph. ix. & arenas ore momordit. Homerus ἰλ. β. πολέες δ’ ἀμφ’ αὐτὸν ἑταῖροι Πρηνέες ἐν κονίῃσιν ὄδαξ λαζοίατο γαῖαν. [Il., II, 417] & ἰλ. ω. ὀδὰξ ἕλον ἄσπετον οὖδας. [Il., XXIV, 738] & ἰλ. χ. ᾖκ’ ἔτι πολλοὶ γαῖαν ὄδαξ εἷλον πρὶν Ἴλιον εἰσαφικέσθαι. [Il., XXII, 16] Euripides Phoeniss. Γαῖαν δ’ ὄδαξ ἑλόντες ἀλλήλων πέλας Πίπτουσιν ἄμφω. [Phoen., 1423]

[1] Sed me per hostes, &c.] Sic apud Homerum ἰλ. γ. [Il., III, 381] Venus Paridem nube tectum e certamine eripit. sic ἰλ. ε. Phageum Vulcanus. Ἀλλ’ Ἥφαιστος ἔρυτο, σάωσε δὲ νυκτὶ καλύψας [Il., V, 23] sic Aeneam Venus, eaque uulnerata a Diomede, & fugiente, in eius locum succedens Phoebus. Ἡ δὲ μέγ’ ἰάχουσα ἀπὸ ἕο κάββαλεν ὑιόν· Καὶ τὸν μὲν μετὰ χερσὶν ἐρύσατο Φοῖβος Ἀπόλλων Κυανέῃ νεφέλῃ. [Il., V, 343] Horatius inf. saty. 9. lib. 1. sic me seruauit Apollo. [Serm., I, 9, 78]

[14] denso aëre] nube. ut Homerus κυανέῃ νεφέλῃ .

[16] fretis aestuosis] aestus marinos appellant boni scriptores, maris accessus & recessus, maris feruorem. Cicero de natura deorum lib. 2. aestus marini multum accedentes & recedentes. [Nat. Deor., II, 53] Idem de diuinat. lib. 2. Quid de fretis, aut marinis aestibus dicam ? [Diuin., II, 14] undam autem resorbentem dixit, ut exprimeret uim nominis Graeci ἄμπωτις. est enim ἄμπωτις quasi ὕδατος ἀνάποσις. id est, aquae (ut ita dicam) resorptio, aut repotio. sic fere locutus est M. Tullius in Bruto de Curione a Iuba interfecto. sed hunc quoque absorbuit aestus quidam non insolitae adolescentibus gloriae. [Brut., 81] & Catullus ad Manlium, tanto te absorbens uortice amoris Aestus in abruptum detulerat barathrum. [Carm., 68, 107]

[17] obligatam] promissam, uotam, debitam. Priscianus lib. 7. hunc uersum producit.

[20] destinatis] tibi reseruatis, tibi addictis, & quasi desponsis. haec enim uis est uerbi destinandi. M. Tullius ad Trebat. Quod tibi destinaras trapezophoron : si te delectat, habebis. [Fam., VII, 23, 3] & Phil. v. qui ne sorti quidem fortunas nostras destinauit. [Phil., V, 12] Horatius Ode xviii. huius libr. nulla certior tamen Rapacis Orci fine destinata, Aula diuitem manet Herum. [Carm., II, 18, 29] & sat. 3. lib. 2. Nescio, an Anticyram ratio illis destinet omnem. [Serm., II, 3, 83] & ibid. fortique marito Destinet uxorem. [Serm., II, 3, 216] Virgilius Aen. 2. & me destinat arae. [Aen., II, 129] uidetur nonnunquam idem ualere, quod constitutum in animo habere, ut Ode. 13. lib. 3. cornibus Primis & Venerem, & praelia destinat. [Carm., III, 13, 5] Caesar lib. 1. de bello ciuili : agere destinauerat. [Bell. Ciuil., I, 33] Idem lib. 7. de bello Gall. milites operi destinatos [Bell. Gall., VII, 72] appellat eos, quibus opus faciendum mandauerat.

[p. 171]

[21] obliuioso] quod aegritudinum & molestiarum obliuionem affert. ἐνεργητικῶς. aliter dixit M. Tullius in Cat. maiore obliuiosos senes. [Senect., 11] sed quod ad sententiam attinet, de obliuione malorum, quam significat a uino oriri, siue per se uinum hanc obliuionem pariat, siue propter somnum, qui liberaliorem potum subsequitur : cum his consentanea maxime sunt illa Euripidis in Bacchis. ὁ Σεμέλης γόνος, Βότρυος ὑγρὸν πόμ’ εὗρε κ’ εἰσηνέγκατο Θνητοῖς, ὃ παύει τοὺς ταλαιπώρους βροτοὺς Λύπης, ὅταν πλησθῶσιν ἀμπέλου ῥοῆς· Ὕπνον τε λήθην τῶν καθημέραν κακῶν, Δίδωσιν, οὐδ’ ἔστ’ ἄλλο φάρμακον πόνων. [Bacch., 278] id est, Semelae filius potionem humidam reperit, & impertiuit mortalibus, quae homines calamitosos maerore liberat, cum impleti fuerint uitis succo : Et somnum quotidianorum malorum obliuionem confert, neque ullum aliud est laborum ac dolorum medicamentum. Vinum Massicum autem laudat Plinius lib. 14. cap. vi. nascitur in iis Campaniae montibus, qui Massici nominantur. commemorat & AthAen. lib. 1. cum ceteris uinis Italicis, aitque esse austerum quidem illud, sed stomacho utile. aetate maturescebat, austeritatemque minuebat. Horatius Ode i. lib. 1. Est qui nec ueteris pocula Massici, [Carm., I, 1, 19] &c. sat. 4. lib. 2. Massica si coelo supponas uina sereno, Nocturna, si quid crassi est, tenuabitur aura. [Serm., II, 4, 51]

[21] laeuia] expolita, ut sup. Od. 2. lib. 1. [Carm., I, 2, 38]

[22] ciboria] uasa fabarum aegyptiarum, quae ciboria appellantur, in modum, ab inferiore parte in angustum contracta, ut docet Athenaeus lib. xi. his uerbis : τοῦ δὲ κώθωνος εὖ μάλα προβεβηκότος, λαβὼν ἓν τῶν κιβωρίων ὡς ἐξοινῶν καὶ μεθύων ἐνούρησε. Δίδυμος δέ φησι ποτηρίου εἶδος εἶναι. καὶ τάχα ἂν εἴη τὰ λεγόμενα σκυφία, διὰ τὸ κάτωθεν εἰς στενὸν συνῆχθαι, ὡς τὰ αἰγύπτια κιβώρια. [Deipn., XI, 477e] uide Dioscoridem lib. 2. de faba Aegyptia. appellantur & κιβωτία.

[22] exple] Faerni liber imple. fortasse recte. sequor tamen alteram lectionem : praesertim plurium codicum auctoritate confirmatam, interpretorque ebibe, exhauri, & (ut idem alibi loquitur) sicca : uel, si quis malet, imple. ut Lucretius lib. 6. in princip. de uase : ut nulla posset ratione explerier unquam. [Nat. Rer., VI, 21]

[23] conchis] ex quibus fiebant uasa unguentaria, quae propterea conchae appellantur. nam & onyches testae erant conchiliorum, de quibus dicemus ad Oden xii. lib. 4. [Ad Carm., IV, 12, 17]

[24] quis udo Deproperare, &c.] id est, quis ex udo apio curat coronas deproperare ? quod est ualde properando efficere, & nectere ? est autem frequens huius uerbi usus in uoce agente, ut Ode 24. lib. 3 . Indignoque pecuniam Heredi properet, [Carm., III, 24, 61] id est, propere quaerat, seu properet quaerere. & Ode 12. Epod. Muricibus Tyriis iteratae uellera lanae Cui properabantur ? [Epod., 12, 22] id est, propere, & summo studio texebantur ? sic Virgilius Aenei. ix. & pulchram properet per uulnera mortem. [Aen., IX, 401] idem Georg. 4 Ac ueluti lentis Cyclopes fulmina massis Cum properant, [Georg., IV, 170] id est, propere cudunt. & Georg. i. Multa, forent caelo quae mox properanda sereno, Maturare datur. [Georg., I, 260] Idem ibid. Et quanuis igni exiguo properata maderent, [Georg., I, 196] &c. Propertius lib. 2. Quod si forte tibi properarint fata quietem. [Eleg., II, 28, 27] & iterum Horatius epist. ad Iulium Florum lib. 1. Hoc opus, hoc studium, parui properemus, & ampli. [Epist., I, 3, 28] Quod si quis illud, deproperare apio, dictum uelit, pro de apio properare, ut sit ἀναστροφὴ. non refellam : qualia sunt illa apud hunc eundem, [p. 172] sat. 2. lib. 2. cur improbe carae Non aliquid patriae tanto emetiris aceruo ? id est, e tanto aceruo metiris. & epist. ad Albium Tibullum lib. 1. An tacitum siluas interreptare salubreis ? [Epist., I, 4, 4] & de art. poët. ne quid medios intercinat actus. & epist. ad Iulium Florum An freta uicinas intercurrentia turreis ? & sa. v. lib. 1. Hinc nos Cocceii recipit plenissima uilla, Quae superest Claudi cauponas. & sat. 2. lib. 2. uides, ut pallidus omnis Coena desurgat dubia. [Serm., II, 2, 76] epist. i. lib. 1. Est, mihi purgatam crebro qui personet aurem. [Epist., I, 1, 7] ad Iul. Florum Quae circumuolitas agilis thyma ? [Epist., I, 3, 21] ad Vallam. Dictaque cessantem neruis elidere morbum Sulfura contemni. ad Numicium. Ne plus frumenti dotalibus emetat agris Mucius. Od. 2. lib. 1. Quam Iocus circumuolat & Cupido. [Carm., I, 2, 34] Ode xiiii. eiusd. Interfusa nitenteis Vites aequora Cycladas. [Carm., I, 14, 19] Ode xv. lib. 3. Maturo propior desine funeri Inter ludere uirgines. [Carm., III, 15, 4] Ode xxvii. eiusd. lib. utinam intererrem nuda leones. [Carm., III, 27, 51] Ode xvi. Epod. Nec uespertinus circumgemit ursus ouile. [Epod., 16, 51] & Od. v. lib. 4. Te prosequitur mero Defuso pateris. [Carm., IV, 5, 33] Nam Ode xxxi. lib. 1. perspicue diuisit hoc uerbum. de patera nouum Fundens liquorem. [Carm., I, 31, 2] sic Lucretius lib. 2. & altos Interdum ramos egigni corpore uiuo. [Nat. Rer., II, 703] idem lib. 3 atque unde animantum copia tanta Exos, & exanguis tumidos perfluctuat artus ? [Nat. Rer., III, 720] id. lib. 1. Permanat calor argentum, penetraleque frigus. [Nat. Rer., I, 494] idem lib. 6. Qui factant solem certa desurgere parte. [Nat. Rer., V, 703] ibid. Glandiferas intercurabant corpora quercus. [Nat. Rer., V, 939] ibid. Et frutices intercondebant squallida membra. [Nat. Rer., V, 956] sic Virgilius in Moeride. sed argutos interstrepere anser olores. [Buc., 9, 36] & Tibullus lib. 4. ad Mess. Fertilis hanc interposita est, interque rigentes. [Eleg., III, 7, 165] & Catullus in carm. de Iuliae & Manlii nupt. Transfer omine cum bono Limen aureolos pedes. [Carm., 61, 166] Actius. Peruade polum. quae sic interpretatur Varro lib. 6. de lingua lat. uade per polum. [Ling. Lat., VII, 10] Omnino uerbo deproperandi composito utitur Plautus in Poenulo, deproperant sedulo sacrificare, [Poen., 321] id est, ualde properant : ut hoc loco, deproperare coronas ualde propere nectere & concinnare coronas interpretari possimus. Placet tamen altera explicatio, ut sit ἀναστροφὴ. & ut de iungatur cum uoce apio.

[7] coronas] quae solebant in conuiuiis adhiberi, ut supra ostendimus, fiebantque ex apio, myrto, & similibus. Theocritus εἰδ. ζ. πολυγνάμπτῳ τε σελίνῳ [Idyll., 7, 68] et εἰδ. ιγ. καὶ θάλλοντα σέλινα. [Idyll., 13, 42]

[25] quem Venus, &c.] Venus, id est talus uenereus. Nam Veneris iactus regem, seu magistrum conuiuii efficiebat. Vide sup. Od. 4. lib. 1. Nec regna uini sortiere talis. [Carm., I, 4, 18] de Venere autem, seu talo uenereo sic M. Tullius de diuin. lib. 1. Quattuor tali iacti casu uenereum efficiunt. Num etiam centum uenereos, si [Diuin., I, 13] cccc. talos ieceris, casu futuros putas ? Huc pertinet illud Plutarchi de Catone maiore in eius uita. ἐν δὲ τοῖς δείπνοις ἐκληροῦτο περὶ τῶν μερίδων. εἰ δὲ ἀπολάχοι πρῶτον αἴρειν τῶν φίλων κελευόντων, ἔλεγε μὴ καλῶς ἔχειν ἀκούσης, τῆς Ἀφροδίτης. [Cat. Mai., 6] Denique Veneris iactus felix erat atque optatus. Plaut in Asina. argy. Iace pater talos, ut porro nos iaciamus. dem. maxime. Te Philaenium mihi atque uxori mortem. hoc uenerium est. pueri plaudite. Suetonius in Aug. talis enim iactis, ut quisque canem aut senionem miserat : in singulos talos, singulos denarios in medium conferebat : quos tollebat uniuersos, qui Venerem iecerat. [Aug., 71] est igitur haec horum uerborum sententia : Cui regnum bibendi obueniet uenereo iacto ? quis regnum uini sortito capiet ?

[26] non ego sanius Bacchabor] id est, libet mihi Edonos illos Thraciae populos bibacissimos intemperanter bibendo imitari. insanire iuuat. ut [p. 173] Od. xix. lib. 3. [Carm., III, 19, 18] de Thracibus autem diximus sup. ad Od. xxvii. lib. 1. [Ad Carm., I, 27, 1] Edonos commemorat Theocritus εἰδ. ζ. Εἴης δ’ Ηδωνῶν μὲν ἐν οὔρεσι χείματι μέσσῳ. [Idyll., 7, 111]

[27] recepto] recuperato. Od. ii. lib. 4. o sol Pulcher, o laudande canam recepto Caesare Felix, [Carm., IV, 2, 47]

[28] furere] insanire, bacchari, furenter potare.