Ad C. Sallvstivm crispvm. Ode 2.

Primum Proculeium laudat ob liberalitatem in fratres : Deinde ostendit eum, qui suas cupiditates reprimere, pecuniamque contemnere possit, solum regem, solum beatum esse.

[p. 152]

COMMENTARII.

[2] inimice Lamnae] inimice laminis aureis, seu argenteis in terram defossis : qui odisti nimiam pecuniae custodiam : liberalitatem autem & munificentiam diligis. lamnae positum pro laminae. ut epist. ad Vall. uentres lamna candente nepotum Diceret urendos.

[5] extento] longo, producto. translatum. proprie dixit epist. ad Augustum Ille per extentum funem mihi posse uidetur Ire poëta. [Epist., II, 1, 210] & Od. xv. huius lib. undique latius Extenta uisentur Lucrino Stagna lacu. [Carm., II, 15, 3]

[7] Illum aget penna metuente solui] Omnino sic est legendum : & ita reperi scriptum in omnibus codicib. manu scriptis. denique hanc lectionem agnoscit Porphyrio . Corruperant autem hunc locum arrogantes quidam, & indocti homines, qui, cum facile animaduerterent hoc sentire Horatium, Proculeii nomen propter eius eximiam in fratres suos liberalitatem, immortale futurum, existimarentque, si metuente legeretur, plane aliam, & contrariam huius loci sententiam futuram, quasi penna metuens solui, sit ea, quam dies, aut uis aliqua sit solutura, negationem haud, addiderunt. Sed quanuis nemo mediocriter doctus dubitet, quin haec sit uera, & germana scriptura, constitui tamen, ut adolescentibus consulam, eius rationem explicare. Penna igitur metuens solui ea est, cuius nulla unquam dissolutio est futura. Atque ita loquitur Virgilius Georg. i. Arctos Oceani metuenteis aequore tingi. [Georg., I, 246] quibus uerbis nihil aliud significat Virgilius, quam arctos nunquam occidere. & metuentes, ualet φυλαττομένας . id est, cauentes. Est enim uersus ille ex Arato ad uerbum fere expressus. Ἀρκτοὶ κυανέου πεφυλαγμέναι Ὠκεανοῖο. [Phaen., 48] quod idem est apud Homerum ἰλ. σ. de ursa maiore, Οἴη δ’ ἄμμορός ἐστι λοετρῶν Ὠκεανοῖο. [Il., XVIII, 489] sed cuius testimonium grauius nobis esse debet, quam ipsius Horatii, qui frequentissimus est in huiusmodi loquendi generibus ? sic loquitur Saty. v. lib. 2. forti nubet procera Corano Filia Nasicae metuentis reddere soldum. [Serm., II, 5, 64] nam metuentis hoc loco nihil aliud esse puto, quam nolentis. & lib. 3. Od. xi. metuitque tangi Nuptiarum expers, [Carm., III, 11, 10] id est, non uult tangi. & Od. v. lib. 4. Culpari metuit fides, [Carm., IV, 5, 20] id est, nemo est, qui uiolare fidem uelit. & Od. xxiiii. lib. 3. & metuens alterius uiri Certo foedire castitas, [Carm., III, 24, 22] id est, castitas ab altero uiro abhorrens : & epist. i. lib. 2. Sed turpem putat in scriptis, metuitque lituram. [Epist., II, 1, 167] & epistol. ad [p. 153] Quinctium lib. 1. Labra mouet metuens audiri, id est, nolens audiri. & ad Lollium 2. eod. lib. Si bene te noui metues liberrime Lolli Scurrantis speciem praebere professus amicum. [Epist., I, 18, 1] Tralationem autem ductam esse ex eo puto, quod qui metuunt quippiam, id ipsum fugiunt, & uitant, quammaxime possunt. Itaque Virgilius haec uerba Arati πεφυλαγμέναι Ὠκεανοῖο. ita uertit, Oceani metuentes aequore tingi, cum uerbum Graecum φυλάττεσθαι idem, quod cauere, & uitare significet. Sic igitur hic locus est legendus : neque existat posthac quisquam usque adeo audax, atque impudens, ut, quae apud bonos scriptores non intelligit, audeat corrumpere. Haec ego cum M. Mureto Venetiis demonstrassem : quin ita esset, ut sentio, ne dubitandum quidem esse dixit : sed, cum in iis exemplaribus, quae sunt ab eo (ut dicebat) aliquot locis emendata, hoc mendum haerere uidisset, huius errati culpam in operas typographi contulit : & paucis post mensibus, cum libros uariarum lectionum ederet, magnam partem eorum, quae ad hunc locum in meis commentariis legerat, in sept. caput primi libri me conniuente & permittente retulit.

[9] Latius regnes auidum, &c.] sententia generalis est. hoc enim significat, latiores ununquenque regni fineis habiturum, si suas cupiditates reprimat ac refrenet, quam si disiunctissimas terrarum partes possessionibus continuet, & coniungat.

[10] spiritum] φρόνημα.

[13] dirus hydrops] Hydrops morbus est notissimus. Hydropicum nominant, qui eo morbo laborat. uide Corn. Celsum lib. 3. uidetur autem hoc loco poni morbus pro aegro.

[15] Fugerit uenis] fugerit e uenis.

[17] Phraaten] Fuit hic Phraates Rex Parthorum. Iul. Florus epit. 100. Cornelius Tacitus lib. 2. [Annal., II, 1] Strabo lib. 6. Horatius de eod. epist. ad Iccium lib. 1. ius, imperiumque Phraates Caesaris accepit genibus minor. [Epist., I, 12, 27 ] fuit & Phraortes (aduersus quem pugnauit M. Antonius) rex Parthorum, Medorum, Persarum : de quo Plutarchus in Antonio. iccirco quidam hoc loco legi uolunt Phraortem : a quibus dissentio. nihil enim uetat, quo minus Phraates idem & Parthorum, & Persarum regnum obtinuerit, ut Ode v. lib. 3. [Carm., III, 5, 9] Praeterea Priscianus lib. xviii. hunc locum producens, uulgatam scripturam agnoscit.

[17] redditum Cyri solio] in Cyri sedem & locum restitutum. Est autem huius loci sententia, quam quidam indignis modis deprauant. Virtus igitur (inquit Horatius) a plebe dissidens, Phraatem regem in numero beatorum non habet, populumque & multitudinem imperitam, quae solet reges & dynastas in beatis numerare, immo uero eos solos beatos praedicare, dedocet his uocibus uti, falsis praesertim, dum ipsa eum solum uere beatum, ac uere Regem iudicat, qui pecuniam contemnit, qui auri splendore non capitur, neque commouetur. Est autem hic uersus, Dissidens plebi numero beatorum hypermeter, & syllaba eius ultima pertinet ad uersum sequentem. cuius generis exempla alibi colligemus. Iam hoc dissidens plebi, pro illo dissidens a plebe, Horatianum. ut sup. lib. 1. Ode xxvii. Vino & lucernis Medus acinaces, Immane quantum discrepat. [Carm., I, 27, 5] pro discrepat a uino & lucernis. & epist. 2. lib. 2. in extr. & tamen idem Scire uolam, quantum simplex, hilarisque nepoti Discrepet. [Epist., II, 2, 190] & [p. 154] sat. 6. lib. 1. longe mea discrepat istis Et uox, & ratio. & sat. 3. lib. 2. quid discrepat istis, Qui nummos, aurumque recondit nescius uti Compositis ? [Serm., II, 3, 108] & de arte poët. Primo ne medium, medio ne discrepet imum. [Ars, 152] ibid. & diuina futuri Sortilegis non discrepuit sententia Delphis. [Ars, 219] sic apud eundem distare & differre cum casu dandi coniunguntur. Ode ix. lib. 4. Paulum sepultae distat inertiae Celata uirtus. [Carm., IV, 9, 29] & epist. ad Maecenatem 2. lib. 1. quid distent aera lupinis. [Epist., I, 7, 23] & epist. ad Lollium 2. eod. lib. Discolor infido scurrae distabit amicus. de arte poët. Nec sic enitar tragico differre colori, [Ars, 236] &c.

[23] Quisquis ingenteis oculo irretorto, &c.] Nemo mihi hunc locum recte uidetur explicare. Nam alii oculo irretorto interpretantur, sine cupiditate, & sine inuidia  : alii non reflexo a continentia ad cupiditatem  : alii non inuidente  : alii aliter, quae omnia mihi sunt tenebrae. Ego uero huic pulcherrimae sententiae ab illis obscuratae potius, quam declaratae, lucem afferre uolo ex aliis scriptoribus. Pindarus igitur πυθ. εἴδ. γ. de Aesculapio loquens, non dissimili dicendi figura ait eum auri aspectu, ac splendore captum, Hippolytum mortuum ab inferis reuocasse, his uerbis : Ἀλλὰ κέρδει καὶ σοφία δέδεται. Ἔτραπεν κᾀκεῖνον ἀγάνορι μισθῷ, χρυσὸς ἐν χερσὶ φανεὶς [Pyth., 3, 54], id est, sed illius oculos reflexit, ac retorsit aurum splendens in alterius manibus conspectum : uicta est oculorum eius acies auri splendore. Itaque ex his Pindari uerbis, sic hunc Horatii locum explico : Virtus Phraatem e numero beatorum eximit, uni regnum deferens, qui ingentes auri aceruos ita spectat, ut oculos suos nullam in aliam partem reflectat, aut retorqueat : qui aurum rectis oculis intueri potest : cuius ea est oculorum animi acies, ut auri splendore non offendatur, neque praestingatur, id est, qui ita aspicit, ut non concupiscat, aut corrumpatur. Est autem metaphora ducta ab iis, qui oculorum uitio lucem aspicere non possunt : sed oculos ab ea demouere, atque in aliam partem reflectere coguntur. unde natae sunt hae & apud Graecos, & apud Latinos loquendi figurae : ὀρθοῖς ὄμασσι προσβλέπειν, ἀσκαρδαμύκτοις, ἀτρέπτοις. id est, rectis, fixis, immotis, non reflexis oculis intueri, id est, sine dubitatione, & sine metu aspicere. Theocritus εἰδ. ε. μέγα δ’ ἄχθομαι, εἰ τύ με τολμᾷς Ὄμασσι τοῖς ὀρθοῖσι ποτιβλέπεν [Idyll., 5, 35], id est, moleste autem fero, si tu me audes rectis oculis intueri : si aspectus mei splendor & dignitas, meaque praestantia non te deterret, quo minus me aduersum aspicere audeas. Suet. in Augusto, unde praebitam Antonio materiam putem exprobandi, ne rectis quidem oculis eum aspicere potuisse instructam aciem. [Aug., 16] Aristophanes ἱππ. , βλέψον εἰς ἐμ’ ἀσκαρδάμυκτος. [Eq., 292] Oppianus lib. 1. κυνηγετ. Ἤ πῶς ἂν δέδορκ’ ἀσκαρδάμυκτος ὀπωπαῖς Αἰζηοῖσι λόχον πεπυκασμένον ὁπλίτῃσι. Καὶ χαλκὸν σελαγεῦντα, καὶ ἀστράπτουντα σίδηρον. [Cyn., 208] Huc pertinet Plutarchi locus in Cicerone, quo loco eum cum Demosthene comparat, [Comp. Dem. Cic., 3] ostenditque illum aduersus munera, & corruptelas integrum, sanctum, castum, atque undique septum fuisse : hunc contra ad corrumpendum, tenerum ac facilem. Sic autem loquitur Plutarchus πρὸς τὰς δωρεὰς βασιλέων ἀντιβλέψαι Δημοσθένης οὐκ ἂν ἐτόλμησε  : id est, non ausus esset Demosthenes Regum munera aduersis & irretortis oculis intueri : erat illi ita tenera & imbecilla oculorum acies, ut auri splendore praestingeretur. Quemadmodum igitur ait Plutarchus Demosthenem non fuisse ausurum [p. 155] regum munera irretortis oculis intueri : quibus uerbis significat, illum fuisse δωροδόκον. id est ad capienda munera facilem, promtum ac procliuem : sic hoc loco Horatius dicit eum uere regnare, uerosque triumphos agere, qui magnam uim auri & argenti spectare possit oculis irretortis, id est, qui pecuniae magnitudine de consilio suscepto ac proposito non deducatur : qui pecuniam contemnat : qui habeat animum a pecunia incorruptum, integrum, inuictum. Est enim (ut dixi) tralatio ab oculorum sanitate, & integritate, ad animi magnitudinem & castitatem. Vtitur eadem similitudine M. Tullius in epist. quadam ad Brutum, cuius initium est, Cum saepe te litteris, &c. significans periculum esse ne animus Octauiani uincatur a specie honoris falsa, his uerbis, uidetur enim in eo esse indoles : sed flexibilis aetas : multique ad deprauandum parati, qui splendore falsi honoris obiecto, aciem boni ingenii praestringi posse confidunt. [Ad Brut., I, 18] Quamobrem autem oculi splendore offendantur, elegantem red dit rationem Lucretius lib. 4. Splendida porro oculi fugitant, uitantque tueri. [Nat. Rer., IV, 349] Sol etiam caecat, contra si tendere pergas : Propterea, quia uis magna est ipsius, & alte Aëra per purum grauiter simulacra feruntur, Et feriunt oculos turbantia composituras. Praeterea splendor quicunque est acer, adurit Saepe oculos, ideo quod semina possidet ignis Multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando. [Nat. Rer., IV, 300]