Μηδ᾿ Ἡρακλῆς πρὸς δύο, id est Ne Hercules quidem adversus duos, hoc est nemo usque adeo viribus excellit, ut unus pluribus par esse possit. Neque indecorum est cedere multitudini. Erit autem suavior metaphora, si significabimus neminem quantumvis eruditum adversus duos in disputando sufficere aut eundem hominem pluribus negotiis sustinendis non esse simul parem aut non posse resisti precibus duorum rem eandem petentium. Poterit et aliam in formam verti proverbium ad hunc modum : Si negant vel Herculem adversus duos esse parem, quinam ego tam imbecillis adversus duos Hercules stabo ? Quanquam obiter hujus usum proverbii in operis hujus vestibulo paucis ostendimus. Plato libro De legibus undecimo : Ὀρθὸν μὲν δὴ πάλαι τε εἰρημένον ὡς πρὸς δύο μάχεσθαι κἀναντία χαλεπόν, καθάπερ ἐν ταῖς νόσοις πολλοῖς τε ἄλλοισι, id est Verum est illud et jam olim proverbio celebratum arduum esse adversum duo eaque contraria pugnare, quemadmodum in morbis aliisque compluribus. Significat nobis esse geminam pugnam tum adversus divitias tum adversus egestatem. Idem in Phaedone usurpavit, ubi Socrati per jocum hortanti, ut Cebetem ac Symmiam confutet argumentatione, respondet Phaedon : Ἀλλὰ πρὸς δύο οὐδ᾿ Ἡρακλῆς λέγεται οἷός τε εἶναι, id est At vero contra duos ne Hercules quidem dicitur suffecisse. Eodem allusit Catullus in carmine nuptiali, cum ait : Noli pugnare duobus. Haec sententia tametsi non iisdem verbis aliquoties legitur apud Homerum ut in Odysseae Υ :
id estΧαλεπὸν γὰρ ἐρυκακέειν ἕνα πολλούς,
Telemachus ita loquitur de se ac procis. Item Iliados Ε :Difficile ac durum est unum compescere multos.
id estΑἰνείας δ᾿ οὐ μεῖνε θοός περ ἐὼν πολεμιστής,
Ὡς εἶδεν δύο φῶτε παρ᾿ ἀλλήλοισι μένοντε,
Occasionem adagii varie narrant. Quidam aiunt Molionidas adortos aliquando Herculem ex insidiis atque illum hominum multitudine territum, non ausum contra resistere, sed fuga saluti consuluisse idque in vulgi sermonem abiisse. Vero propius est quod refert Suidas Herculem constituto certamine Olympiaco fretum viribus suis primum ausum certare cum duobus et utrosque confecisse. Hos aiunt fuisse Cteaton et Eurytum, Neptuno patre et Moliona matre prognatos ; deinde proxima Olympiade consimili modo congressum fuisse cum duobus quibusdam atque ab his fuisse superatum. Quanquam sunt qui hos existiment fuisse Laeum et Pherandrum, sed qui vicerint Herculem, non qui victi discesserint. At Plato in Euthydemo longe diversam ab his historiam adducit, puta Herculem cum hydra pariter et cancro quodam immani, qui e mari emerserat, congressum inferiorem discessisse atque ob id Iolai nepotis auxilium implorasse. Sed non gravabor ipsius verba subscribere. In eo igitur, quem dixi dialogo, Socrates cum duobus fratribus sophistis et, ut sunt illi, contumeliosis disputans, quasi cum duobus monstris unus congressus, cum illi probro objiceret Dionysodorus quod fugeret neque ad interrogata responderet, ad hunc modum respondit : Εἰκότως γάρ, εἶπον ἐγώ· ἥττων γάρ εἰμι καὶ τοῦ ἑτέρου ὑμῶν, ὥστε πολλοῦ δέω μὴ οὐ δύο φεύγειν. Πολὺ γάρ πού εἰμι φαυλότερος τοῦ Ἡρακλέους, ὃς οὐχ οἷός τε ἦν τῇ τε ὕδρᾳ διαμάχεσθαι, σοφιστρίᾳ οὔσῃ καὶ διὰ τὴν σοφίαν ἀνιείσῃ, εἰ μίαν κεφαλὴν ἀποτμηθείη τοῦ λόγου, πολλὰς ἀντὶ τῆς μιᾶς, καὶ καρκίνῳ ἑτέρῳ τινὶ σοφιστῇ ἐκ θαλάττης ἀφιγμένῳ, νεωστί, μοι δοκεῖν, καταπεπλευκότι. Ὃς ἐπειδὴ αὐτὸν ἐλύπει οὕτως ἐκ τοῦ ἐπ᾿ ἀριστερᾷ λέγων καὶ δάκνων, τὸν Ἰόλαον τὸν ἀδελφιδοῦν βοηθὸν ἐπεκαλέσατο, ὁ δὲ αὐτῷ ἱκανῶς ἐβοήθησεν. Ὁ δ᾿ ἐμὸς Ἰόλεως Πατροκλῆς εἰ ἔλθοι, πλέον ἂν θάτερον ποιήσειεν, id est Non injuria, inquam, fugio ; nam cum alterutri sim impar, cur non fugiam ambos ? Equidem Hercule multo sum imbecillior, qui tamen pugnare pariter non valuit, et adversum hydram sophisticam, cui propter sapientiam pro uno sermonis capite amputato multa repullulabant, et adversum cancrum sophistam quendam e mari profectum et nuper, ut arbitror, advectum. A quo cum Hercules ad sinistram angeretur verbisque acriter morderetur, nepotis sui Iolai auxilium imploravit, qui abunde illi succurrit. Meus autem Iolaus Patroclus si venerit, magis alteram certaminis partem sustineret. Mordaci videlicet allegoria Socrates e fratribus sophistis alterum hydram, alterum cancrum nominat, se Herculem, Ctesippum Iolaum.Haud stetit Aeneas alioqui strenuus armis,
Conspexit simul atque duos consistere junctos.