Adagiorum Chiliades

I. 3Ad felicem inflectere parietem.xvi

Aristophanes in comoedia, cui titulus Ranae, bellissimum usurpat adagium, quod utinam in literis dumtaxat extaret, non etiam in omnium prope mortalium vita :

Ταῦτα μὲν πρὸς ἀνδρός ἐστι

Νοῦν ἔχοντος καὶ φρένας καὶ

Πολλὰ περιπεπλευκότος

Μετακυλίνδειν αὑτὸν αἰεὶ

Πρὸς τὸν εὖ πράττοντα τοῖχον,

[Ran., 534] id est

Nam viri est prudentis illud,

Atque cordati catique

Multum aquae cui navigatum, ut

Semper ad felicius se

Cautus inflectat latus.

Proverbium autem ita commodius effertur : Πρὸς τὸν εὖ πράττοντα τοῖχον ῥέπειν, id est In felicem parietem vergere. Aristophanis interpres translatum existimat ab his, qui navi vehuntur, qui si quando navis alterum latus fluctu deprimatur, protinus in alterum transcurrunt, quod altius extat ab undis. Dicetur et in hos, qui commodi sui respectu semper ad potentiores ac fortunatiores amicos applicant sese ac, quemadmodum muscae ad culinae nidorem advolant revolantque, ita fortunam potiorem in amicitia, non fidem sequuntur. Aut qui, dum est anceps exitus belli, quietem agunt, porro simulatque jam inclinarit fortuna, ut appareat utra pars sit victoriam reportatura, protinus ad eam adjunguntur. Hoc animo legitur fuisse Metius ille Vergilianus et Polymestor, qui victricia arma secutus magis quam hospitii fidem Polydorum obtruncat et auro vi potitur. [Aen., III, 54] Hujusmodi genus hominum eleganter notat idem Aristophanes in Pluto. Siquidem hic Chremylus jam dives factus queritur sese obtundi hujusmodi salutatoribus qui aurum olfecerant :

Βάλλ᾿ ἐς κόρακας· ὡς χαλεπόν εἰσιν οἱ φίλοι

Οἱ φαινόμενοι παραχρῆμ᾿ ὅταν πράττῃ τις εὖ,

[Plut., 782] id est

Malam in crucem ; ut res molesta, ubi ilico

Ad res secundas demum amici provolant.

Eodem pertinet Euripideum illud ex Medea :

Πένητα φεύγει πᾶς τις ἐκποδὼν φίλος,

[Med., 561] id est

Tenuem atque egenum cuncti amici deserunt.

Aristophanes :

Μή μοι πότ᾿ ἔλθῃς, ὅταν ἐγὼ πράττω κακῶς,

[Aues, 134] id est

Ne tum mihi adsis, quando res cedunt male.

Interpres proverbium subesse admonet dici solitum in eos, qui tum amicorum consuetudinem deserunt, cum in periculis versantur ; caeterum poetam verbis in contrarium versis ad paroemiam allusisse, quae recte sic efferri consueverit :

Μή μοι πότ᾿ ἔλθῃς, ὅταν ἐγὼ πράττω καλῶς,

id est

Ne tum mihi adsis, quando res sunt prosperae.

Ad hoc facit et illud apud Euripidem in Oreste :

Τοὺς φίλους

Ἐν τοῖς κακοῖς χρὴ τοῖς φίλοισιν ὠφελεῖν.

Ὅταν δ᾿ ὁ δαίμων εὖ διδῷ, τί χρὴ φίλων;

Ἀρκεῖ γὰρ αὐτὸς ὁ θεὸς ὠφελεῖν θέλων,

[Or., 665] id est Ne rebus prosperis mihi venias

Juvare amicos rebus afflictis decet.

Quorsum opus amicis, cum benigna sors favet ?

Siquidem ipsa per se sufficit Rhamnusia,

Volens secundis adjuvare favoribus.

Idem poeta propius allusit ad adagium in eadem tragoedia, nisi quod catholicam sententiam ad praecones retulit :

Τὸ γὰρ γένος τοῖόνδ᾿ ἐστ᾿ ἐπὶ τὸν εὐτυχῆ

Πηδῶσ᾿ ἀεὶ κήρυκες· ὅδε δ᾿ αὐτοῖς φίλος,

Ὃς ἂν δύνηται πόλεος ἔν τ᾿ ἀρχαῖσιν ᾖ,

[Or., 895] id est

Namque id genus sunt usque praecones, uti

Feliciorum partibus se accommodent

Amentque demum hunc, qui sit inter principes

Reique qui temperet habenas publicae.

Idem in Hercule furente :

Καὶ τῶν καλῶν μὲν ὅστις ἀπολαύειν θέλει,

Συμπλεῖν δὲ τοῖς φίλοισιν δυστυχοῦσιν οὔ,

[Herc., 1224] id est Navigare cum felicibus

Cui res secundae, huic naviganti quilibet

Comes ire quaerit, non item infelicibus.

Huc pertinet, quod Aristoteles libro Moralium Eudemiorum septimo proverbium dictum ostendit : Χρόνον δεικνύναι τὸν φιλούμενον, [Eth. Eud., VII, 1238a] id est Tempus indicare quis vere amet. Tempus arguit amicum Tempestas enim arguit amicitiam ac fucatos illos amicos detegit.